Herhangi bir konuyu tartışmadan önce, kullanılacak kavramları ve kavramları anlatan sözcükleri tanımlamak gerekir. Tanımlar üzerinde mutabakata varılmadan yapılacak tartışma beyhudedir. Tanımlar üzerinde mutabık kalma hali, sadece o tartışmayı sağlıklı sürdürmek içindir. Yoksa tartışmaya katılanlar, başka bir ortamda aynı kelimeyi eskiden bildikleri anlamda kullanmaya devam edebilir. İşe ahlakla başlayalım.
AHLAK NEDİR
Bir toplumu meydana getiren bireylerin, kendi çıkarlarını azamileştirmeye çalışırken, toplumun çıkarlarına halel getirecek davranışta bulunmalarını yasaklayan “kurallar manzumesine” ahlak denir. Dikkat edilirse bu tanımda, kadın veya erkeğin evlilik dışı cinsel ilişkileriyle ilgili bir yasaklama ibaresi yoktur. Ama belli şartlar altında bu kabil ilişkiler de ahlaki yasaklar kapsamına girer.
KOLEKTİF AHLAKSIZLIK NEDİR?
Kolektif, “takım halinde”, “ortaklaşa”, “birbirine yardım ederek” demektir. Bu durumda “kolektif ahlaksızlık” kavramı, ilk bakışta çelişkili hatta mantıksız durabilir. Hayır, değildir. “Oyun Kuramı” (Game Theory) her oyunda mutlaka ve sadece iki “oyuncu/taraf” vardır der. Eğer bir ülkede kolektif ahlaksızlık (rüşvet, kayırma, havuzlama v.s.) varsa, orada mutlaka biri “biz” diğeri “onlar” olan iki taraf bulunur.
İSTEMLİ VE İSTEMSİZ KOLEKTİF AHLAKSIZLIKLAR
Eğer bir toplum etnik, siyasi ve dini tercihlere göre “biz” ve “onlar” diye ayrışmışsa, ortaya “biz”in çıkarını, “onlar”ın aleyhine kollayan “istemli kolektif ahlaksızlıklar” çıkar. Bu halde vicdan azap duymaz. Çünkü “ahlaksızlık kolektif şirketi” ortakları suça da ortaktır. Bu tip ahlaksızlıkla mücadele zordur. Ancak esas baş edilemez olan “kolektif ahlaksızlık” her bir bireyin “istemsiz” olarak ahlaksızlık yapmasıdır.
BAŞKASI YAPIP KAZANÇLI ÇIKACAĞINA, AHLAKSIZLIĞI BEN YAPARIM
İstemsiz kolektif ahlaksız davranışının gerekçesi şudur: Nasıl olsa başkaları kural çiğneyip kârlı çıkacak. İyisi mi önce ben ahlaksızlık yapıp, kârlı çıkayım. Bunu, kişilerin imar ve trafikteki “bencil” davranışlarında görüyoruz. Kârlı çıkmak için kural çiğneyip, sonunda zararlı çıkmaya “kaybet-kaybet” köşesine sürüklenmek deniyor. Çünkü her birey hem kârlı çıkan “birinci oyuncu” hem de zararlı çıkan toplumun bir üyesi, yani “ikinci oyuncu” dur. Beton ormanı arasında trafikte sıkışıp kalmak kendi eserimizdir. Buna kısır döngü de denir.
SON SÖZ: Uygunsuz ortama uygun davranış, uygunsuzluktur.
Kolektif ahlaksızlık
Ege Cansen
Yayınlanma: