Köy Enstitüleri'nin 76. yılı kutlu olsun!

Ayla ÖZDEMİR / ayla@sozcu.com.tr

Bilimin aydınlığında köy emekçisinin kurtuluş destanı olan Köy Enstitüleri, tamamen Türkiye'ye özgü bir eğitim ve aydınlanma projesi olarak 17 Nisan 1940'da hayata geçirildi. Atatürkçülüğün ölmez bir hedef, yükselen bir şeref olduğu bilincinin verildiği enstitülerde binlerce köylü aydın yetişti... 



Köy Enstitüleri'nin ilk denemeleri 1936'ta Saffet Arıkan'ın Vekilliği döneminde Köy Eğitmeni projesi ile başladı. Proje başarılı olunca da bir yasa çıkarılarak Köy Enstitüleri açıldı. Tamamen Türkiye’ye özgü olan bu eğitim projesini dönemin Milli Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel başarılı bir şekilde bizzat yönetti. Yücel'in başarısı, bu projeyi Büyük Millet Meclisi'ndeki şiddetli eleştirilere karşın gerçekleştirmiş olmasıdır.

"ATATÜRKÇÜLÜK ÖLMEZ BİR HEDEF, YÜKSELEN BİR ŞEREFTİR" 

3 Nisan 2016 günü aramızdan ayrılan Eğitimci-yazar Gürşen Kafkas, köy enstitüsünde aldığı eğitime yönelik şunları söylüyordu:

“Köy Enstitüsünde Atatürkçülüğün ölmez bir hedef, yükselen bir şeref olduğu bilinci damarlarımıza kadar işlendi. O ruh, o görev isteği , köy-kent , uzak-yakın demeden ruhumuzu ve bedenimizi kamçıladı. Göreve koştuk….Elimizde eğitim meşalesi, yüreğimizde sevgi, bedenimizde yetenek, kafamızda bilgi ile…”

EĞİTİMDE FIRSAT EŞİTLİĞİ SAĞLADI 

Türkiye'de 20. yüzyılın ilk yarısında dünyayı şaşırtan iki büyük savaşım örneği verildi. Bu ilki olaydan biri, çökmekte olan Osmanlı İmparatorluğu'ndan yeni bir Cumhuriyet yaratan Ulusal Bağımsızlık ve Kurtuluş Savaşımızdı. (1919-1923). İkincisi de savaştan sonra kurulan yeni devletin kısa süreden gelişip ilerlemesini etkileyecek yerli bir eğitim ve kalkınma seferberliği olan Köy Enstitüleri hareketidir (1935-1946). Türkiye'nin 21 bölgesinde kurulan Köy Enstitüleri öncelikle kız-erkek kırsal kesim çocuklarına eğitimde fırsat eşitliği sağladı. Cavit Orhan Tütengil'in deyişiyle "halk tabanında bir Rönesans hareketi yarattı. Enstitülerde, 110 yılda yetiştirilen öğretmen sayısı aşıldı. 6 bin öğretmenden 16 bin öğretmene ulaşıldı. Öğrenci sayısı 380 bin'den 1 milyon 500 bin'e yükseldi. 9 bin eğitimen 600 köy sağlıkçısı yetiştirildi.



Pakize Türkoğlu, Tonguç ve enstitüleri adlı kitabında, bu seferberliği belgeler ve fotoğraflar eşiğinde tanıtıyor.

Pakize Türkoğlu da bir döneme damgasını vuran bu kuruluşlardan Aksu Köy Enstitüsünde bulunan öğrencilerden biriydi. Türkoğlu, başından sonuna kadar tanıklık ettiği Köy Enstitülerini şöyle anlatıyor:

"KALKINMAYI VE DEMOKRATLAŞMAYI ETKİLEYECEK  BİR SİSTEMDİ"

"Cumhuriyet yeni atılımlarla birlikte eğitim alanında da büyük atılımlar yaptı. Ancak 1930'lu yıllara geldiğimizde her şeyin çok güzel olduğu ama eğitimin köylere gitmemiş olduğu görülüyordu. Eğitim köylere gitmişti ama sadece ABC öğreten eğitim köylünün işine yaramamıştı. Bunun üzerine Atatürk, çevresindekileri sıkıştırarak, "Nüfusun yüzde 80'i köylü, Türk Milleti köylüdür. Bunlar için yeni bir eğitim atılımı yapmak gerekiyor" der. Köy Enstitüleri böyle başlıyor. Atatürk, iyi bir eğitim verecek bakan bulabilmek için bakan üstüne bakan değiştiriyor. Saffet Arıkan'ın bakanlığı döneminde başlatıyor. Arıkan da bu proje için kenidisine iyi bir eğitimci arıyor ve İsmail Hakkı Tonguç'u buluyor. Çünkü Tonguç, o sırada uygulanan eğitim anlayışı dışında bir eğitim anlayışına sahip. Dünya eğitim sistemini incelemiş, okumuş, bilinçli bir eğitimci ve kendisi de köylü. Köylülüğün sorunlarını çok iyi bilen Tonguç, Saffet Arıkan'la birlikte 1936'da eğitmen kurslarını açarak köye yönelik eğitimin nasıl olması gerektiğini bir bakıma deniyor. Teknoloji ve tarım eğitimin içine sokuluyor ve bu eğitim başarılı oluyor. Bu çalışmalardan iyi sonuç alınınca 1940'da Köy Enstitüleri yasası çıkarılıyor. Böyle kuruluyor Köy Enstitüleri...O dönemde kalkınmayı hatta demokratlaşmayı etkileyecek bir sistem olarak kuruluyor."

DEWEY: KÖY ENSTİTÜLERİ HAYALİMDEKİ OKULLAR

Türkoğlu, Köy enstitülerinin yurtdışında da  yankılarının da büyük olduğunu belirterek şunları söylüyor:

"Örneğin Almanya ve İngiltere'de yapılan 17 Nisan toplantıları yalnızca oradaki Türklerin yaptığı bir etkinlik değil, üniversitelerin v.b. kültür ve eğitim kuruluşlarının da katıldığı, desteklediği bilimsel nitelikli paneller olmaktadır. Dahası, ünlü Amerikalı eğitimci J. Dewey "Köy Enstitüleri" hayalimdeki okullar demiştir.



KÖY ENSTİTÜLERİNİN KURULUŞUNUN 76. YILI!

Köy Enstitüleri, ilkokul öğretmeni yetiştirmek üzere 17 Nisan 1940 tarihli ve 3803 sayılı yasa ile açılmış okullardı. Hazırlıkları 1935’te başlayıp özgün biçimiyle 1940-46 yılları arasında uygulanan Köy Enstitüleri; bilimin aydınlığında köy emekçisinin kurtuluş destanıdır.

1940 yılından başlayarak, tarım işlerine elverişli geniş arazisi bulunan köylerde veya onların hemen yakınlarında Köy Ensititüleri açıldı.

Türkiye’de seçilen şehirlerden uzak ancak tren yollarına yakın tarıma elverişli 21 bölgede köy ilkokullarına öğretmen yetiştirmek üzere açılmıştı. Öğretmenler köylülere hem örgün eğitim verecek, okuma yazma ve temel bilgileri kazandıracak hem de modern ve ilmi tarım tekniklerini öğretecekti. Öğretmenler gittiği yörelerde bilinmeyen tarım türlerini de köylülere öğretecekti.

Kitaba deftere dayalı öğretim yerine iş için, iş içinde eğitim ilkesi tatbik ediliyordu. Her köy enstitüsünün kendisine ait tarlaları, bağları, arı kovanları, besi hayvanları, atölyeleri vardı. Derslerin %50’lik bölümü temel örgün eğitim konularını içeriyordu. Geri kalanı ise uygulamalı eğitimdi.

Kapatıldığı 1954 yılına kadar Köy enstitülerinde 1.308 kadın ve 15.943 erkek toplam 17.251 köy öğretmeni yetişmişti.

Köy Enstitülerinin 1946-54 arasında yozlaştırılıp kapatılmasıyla yarım kalmış olan bu uygulama, enstitüleriyle ilişkililer ve mezunlarınca altmış yıldır yazılarak, anlatılarak yurtta ve dünyada tanıtılıyor.

Kuruluşunun 76. yılında Köy Enstitülü öğretmenlerimizin ve Köy Enstitülerine gönül verenlerin “17 Nisan Köy Enstitüleri Bayramları” kutlu olsun.