Or­ta­do­ğu ge­le­ne­ğin­de he­ge­mo­nik an­la­yış­la­rın ze­min bul­ma­sı, şu iki te­mel ne­den­le iliş­ki­len­di­ri­le­bi­lir: İl­ki, halk­la­rı­nın ken­di ak­lı­nı, fik­ri­ni, ira­de­si­ni, si­ya­si ve di­ni li­der­le­re dev­şir­me­le­ri ve bu in­san­la­ra sor­gu­suz su­al­siz bi­at et­me­le­ri­dir. Ki­şi­le­re at­fe­di­len kut­si­yet ve bu bağ­lam­da oluş­tu­ru­lan al­gı, fert­ler­de “şah­si­yet­li­li­k” so­ru­nu­nu da be­ra­be­rin­de ge­ti­rir.
İkin­ci­si ise in­san­lı­ğın gel­di­ği çiz­gi­yi göz ar­dı eden an­la­yış­tır. Ya­şa­dık­la­rı so­run­la­rı; ge­liş­miş ül­ke­ler na­sıl çöz­müş, han­gi ku­rum­lar­la aş­mış, han­gi kav­ram­la­rı ege­men kı­la­rak yö­ne­tim bi­çi­mi­ni oturt­muş, bun­la­rı sor­gu­la­ma ye­ri­ne if­lah ol­maz bir ka­der­ci an­la­yış­la Al­la­h’­a ha­va­le et­me­le­ri­dir.
Es­ki Yu­na­n’­da ge­çen “he­ge­mon­ya­” kav­ra­mı bas­kın şe­hir dev­le­ti an­la­mı­na ge­lir.
An­to­ni­a Grams­ci­’nin Es­ki Yu­na­n’­dan mül­hem kul­lan­dı­ğı bu kav­ra­mı kı­sa­ca özet­le­mek ge­re­kir­se, “kül­tü­rel-sos­yal hâ­ki­mi­yet ya da üs­tün­lük; bir top­lu­luk için­de bir gru­bun bas­kın­lı­ğı, hâ­ki­mi­ye­ti­”dir.
Grams­ci­’nin bu kav­ra­mı di­le ge­tir­mek­ten mu­ra­dı; ik­ti­dar iliş­ki­le­ri­ni, ik­ti­da­rın ken­di­si­ni na­sıl meş­ru kıl­dı­ğı­nı ve bu­nu ya­par­ken de top­lu­mun de­ğer yar­gı­la­rı­nı ken­din­ce na­sıl ma­ni­pü­le et­ti­ği­ni ser­gi­le­mek­tir. Ül­ke­miz­de, “mu­ha­fa­za­kâr­lı­k”, “A­na­do­lu­lu­k”, “mil­li ira­de­”, “İs­lam­cı­lı­k”, “Ye­ni Os­man­lı­cı­lı­k” gi­bi kav­ram­la­rın sa­rıp-sar­ma­la­na­rak seç­men kit­le­si­ne su­nul­ma­sı bu­na ör­nek­tir.

PEY­GAM­BER Bİ­LE SOR­GU­LA­NIR­KEN


Gü­nü­müz­de, si­ya­sal li­de­re -bu­na ce­ma­at li­der­le­ri de dâ­hil- ko­şul­suz bi­at ise mo­der­ni­te­nin için­de ken­di­si­ne yer bul­ma­ya ça­lı­şan si­ya­sal İs­lam­cı­la­rın mua­sır bir ga­ra­be­ti­dir. Zi­ra böy­le bir bi­at “Asr-ı Sa­ade­t”­te bi­le yok­tur.
Hz. Pey­gam­be­rin söy­le­dik­le­ri­ni “Bu se­nin sö­zün mü­dür, yok­sa Al­lah mı söy­lü-
­yo­r” di­ye­rek sor­gu­la­yan bir sa­ha­be var­dı. “Be­nim sö­zü­m” de­di­ğin­de, mu­ha­le­fet yap­mak­tan çe­kin­mez­ler, ka­fa­la­rı­nın yat­ma­dı­ğı hu­sus­lar­da iti­raz eder­ler­di.
Gü­nü­müz­de­ki bu ka­yıt­sız şart­sız bi­at, ik­ti­da­rın ma­dun­la­rı­na (ast) sun­du­ğu ve su­na­bi­le­ce­ği “ni­met­ler­le­” an­la­şı­la­bi­lir an­cak. Evet, ik­ti­da­rın, ik­ti­da­rı­nı sür­dür­me­si için ma­dun­la­ra ve ma­du­ni­yet ya­rat­ma­ya ih­ti­ya­cı ol­du­ğu­nun al­tı­nı çi­ze­lim!
Gü­cü elin­de tu­tan­lar için her tür­lü “a­ma­ç” araç ha­li­ne ge­le­bi­lir; tek bir amaç var­dır: Ka­yıt­sız-şart­sız, öy­le ya da böy­le ik­ti­da­rın de­va­mı... Mak­ya­ve­list si­ya­si an­la­yı­şın da özü za­ten bu­dur.
Bu­ra­da göz­den ka­çı­rıl­ma­ma­sı ge­re­ken şey, ik­ti­da­rın de­va­mı için kul­la­nı­lan araç­la­rın, ah­la­ki ze­min­de bir kar­şı­lı­ğı ol­ma­dı­ğı­dır. Söy­lem­ler­de­ki sa­mi­mi­yet­siz­lik de yi­ne bu­ra­dan te­ba­rüz eder.
Ge­li­nen nok­ta­ya ba­kın lüt­fen: “Ge­ce­lik iliş­ki­ler­den hoş­lan­sam İs­tan­bu­l’­da ka­dın kal­maz­dı­” di­yen iş ada­mın­dan, “Yol­suz­luk hır­sız­lık de­ğil­di­r” di­yen ila­hi­yat ho­ca­sı­na; te­ca­vüz va­ka­la­rıy­la çal­ka­la­nan “İs­la­mi­” va­kıf­lar­dan, “Baş­ba­ka­na do­kun­mak bi­le iba­det­ti­r” di­yen ve­ki­le, “Bu mil­le­tin ... ko­ya­ca­ğı­z” di­yen mü­te­ah­hit­ten, ço­cuk is­tis­ma­rın­da “Bir ke­re rast­lan­mış ol­ma­sı ka­ra­la­mak için ge­rek­çe ola­ma­z” di­yen ka­dın ba­ka­na va­rın­ca­ya ka­dar İs­lam an­la­yı­şıy­la as­la ör­tüş­me­ye­cek bir fo­toğ­raf var önü­müz­de. Kal­dı ki, bu den­li ser­vet, ma­kam, güç tut­ku­su­nun iza­hı yok­tur. Bu­nun adı ne mu­ha­fa­za­kar­lık­tır, ne de İs­lam!

SI­RA İÇ­TE­Kİ MU­HA­LE­FET­TE


Ha­ke­za he­ge­mo­nik an­la­yış, ki­me na­sıl hi­tap edi­le­bi­lir, han­gi ge­le­ne­ğe ek­lem­le­nir­se kit­le­ler da­ha iyi ma­ni­pü­le edi­lir kay­gı­sın­dan ha­re­ket­le re­to­ri­ği­ni ve ha­ma­se­ti­ni oluş­tu­rur. Kut­sal­lar di­le do­la­na­rak ya­pı­lan si­ya­set­te seç­men sü­rek­li kon­so­li­de edi­lir. Eği­ti­min, kül­tü­rün, ah­la­kın, sa­na­tın, mi­ma­ri­nin vb. ne­re­ye git­ti­ği, çü­rü­me­nin han­gi bo­yut­lar­da ol­du­ğu me­se­le ol­mak­tan çı­kar. Öy­le ki ik­ti­da­rın üret­ti­ği din ve kü­çük çı­kar­lar­la bü­tün­le­şen halk kat­man­la­rı­na, “be­nim he­ge­mon­yam el­den gi­der­se siz de be­nim­le mah­vo­lur­su­nu­z” kor­ku­su dik­te edi­lir.
He­ge­mo­nik an­la­yış sa­de­ce de­ğer­le­ri yok et­mez; bir in­san de­ğir­me­ni ha­li­ne de ge­lir. Bu de­ğir­men ta­şı, al­tı­na al­dı­ğı­nı ezip ge­çer­ken “Be­ra­ber yü­rü­dük biz bu yol­lar­da­” de­mez.
Mak­ya­vel, 18. yy İtal­ya­’sın­da si­ya­set­le ah­la­kı bir­bi­rin­den ayır­dı. Ön­ce si­ya­si amaç­la­rı, he­men aka­bin­de ise bu amaç­la­ra ulaş­mak için el­zem araç­la­rı tes­pit et­ti. Ni­ha­ye­tin­de “a­ma­ca ulaş­mak için her tür­lü araç mu­bah­tı­r” de­di.
Ar­tık her şey mü­bah...
Dı­şar­da­ki mu­ha­lif­ler bit­tiy­se, sı­ra içer­de­ki­ler­de.
Mak­ya­ve­l’­ci si­ya­se­tin, ni­ce Da­vu­to­ğul­la­rı­’nı, Arın­ç’­la­rı vb. yi­ye­ce­ğin­den kim­se kuş­ku duy­ma­sın.
İk­ti­dar iliş­ki­le­ri ve güç bir­lik­te­li­ği, za­man­la muk­te­dir­le­rin bu­lun­duk­la­rı yer­le­ri terk et­me­si­ni de zor­laş­tı­rır. Hat­ta bir nok­ta­dan son­ra ik­ti­dar, muk­te­dir­le­rin pe­şi­ni bı­rak­maz. Şa­yet bı­ra­kır­sa, muk­te­dir bi­lir ki, bu za­ma­na ka­dar in­şa et­ti­ği ik­ti­dar iliş­ki­le­ri­nin bir be­de­li var­dır. As­lın­da he­ge­mo­nik ya­pı­la­rı sür­dü­ren es­pri de bu­dur.