Hocam Fuat Çobanoğlu, finansman ne demektir sorusunu “To finance is, to find money” olarak cevaplardı. Yani “finansman, para bulmaktır”  derdi. Kamu maliyesinin esası da budur. Hükümdarlar veya hükümetler “harcama listesi” yapar. Bunu maliyecisine verir ve “Bana bu kadar para bul” der. Çünkü o, bir hükümdardır. İcraat, yani yatırım ve sosyal harcama yapmalıdır. İcraat denilen şey de parasız olmaz. Sanayi yöneticiliğinden sonra, uzun yıllar patronlara danışmanlık yaptım. İşe başladıktan sonra, genelde ilk olarak “Sen bize iyi bir maliyeci bul” talebiyle karşılaşırdım. Bunun üzerine ben de onlara “İyi maliyeciden ne kastediyorsunuz” sorusunu yöneltirdim. Bu soruma en net cevabı Amerika’da okumuş bir mühendis-müteahhit-sanayici vermiş ve şöyle demişti: “Bende parlak fikir çok, ama düşündüğüm yatırımları yapmaya yetecek kadar para yok. İyi maliyeci, bana fikir veren değil, benim fikirlerimi hayata geçirecek parayı bulandır.”

OSMANLI’DA KAMU MALİYESİ

Osmanlı’ya nedense pek hayran AKP’nin, ülke ekonomisini yönetirken kullandığı paradigma ve algoritmaları somutlaştırmaya çalışırken kapitülasyonlar aklıma takıldı. Kapitülasyon ne demekti? Hangi ihtiyaçtan doğmuştu? Verene ve alana sağladığı menfaat neydi? Bu ihtiyaç bugün yok muydu? Varsa, hangi modern düzenleme bunu karşılıyordu?  Sözlüklere göre kapitülasyon, Latince “caput” yani “baş” kelimesinden türemiş. Uydurukçulara göre kapitülasyon “baş eğme” “teslim olma” demekmiş. İlle de bir karşılık bulunacaksa  “sermaye yaratma” denebilir. Nitekim bu sözcüğün Osmanlıca karşılığı “imtiyazât-ı ecnebiye” dir. Yani “Yabancılara verilen imtiyazlar” dır. Öyle bazılarının zırvaladığı gibi Osmanlı’nın, yabancılara baş eğmesi veya teslim olması demek değildir. Kapitülasyon, saray yaptırmak veya savaşmak dâhil, planladığı icraatı yapabilmesi için Sultan’a istediği parayı bulmaya yarayan bir “kamu finansmanı” modelidir. Bu modelin özü,  peşin para ve/veya devamlı harç ve rüsum ödemeleri karşılığında, yabancılara “Osmanlı Memaliğinde” (memleketinde)  ticaret ve taşımacılık yapma serbestliği verilmesidir.

YAP İŞLET DEVRET

Osmanlı’nın son döneminde demiryolları inşası için Almanlara veya elektrik üretimi ve dağıtımı için Fransızlara verilen imtiyazlar da esasında birer kapitülasyondur. Dövizle hâsılat garantisi verilerek dış finansmanla yerli ve/veya yabancı firmalara, köprü, tünel, hava limanı, doğalgaz, rüzgâr veya nükleer enerjiyle çalışan santral yaptırtmak da işin ruhu itibariyle “imtiyazât-ı ecnebiye” yani kapitülasyondur. Bu bir tespittir. İyi veya kötü demek ise bir değerlemedir. Belki de AKP’nin aklına başka yol gelmiyor.

Son söz: Neo-Osmanlı, Osmanlı gibi düşünür.