Tür­ki­ye­’nin önü­müz­de­ki ya­kın ve or­ta ge­le­cek­te tüm pa­ra­met­re­le­ri­ne, si­ya­se­ti­ne, eko­no­mi­si­ne, dış po­li­ti­ka­sı­na et­ki ede­cek en önem­li de­ğiş­ken ca­ri açık, ya­ni dö­viz açı­ğı. Açık, yı­lın ilk ya­rı­sın­da yi­ne iç açı­cı bir gö­rün­tü ser­gi­le­mi­yor, bir di­zi kı­rıl­gan­lı­ğa kay­nak­lık edi­yor.

Azal­dı ama...

Pem­be göz­lük­lü­ler­den din­le­di­niz; di­yor­lar ki, ilk ya­rı­da ca­ri açık 24 mil­yar do­la­ra in­di, 2013’ün ilk ya­rı­sın­da 37 mil­yar do­lar­dı, ya­ni yüz­de 35 azal­dı. Doğ­ru da, ne ol­muş? 2009’da da yı­lın ta­ma­mın­da 12 mil­yar do­la­ra in­miş­ti. Na­sıl in­miş­ti? Eko­no­mi yüz­de 5’e ya­kın kü­çü­lün­ce ta­bi­i.
Ca­ri açık, bir so­nuç­tur. Önem­li olan ar­ka plan­da­ki­dir. Bü­yü­me­yi aşa­ğı­lar­da sü­rün­dü­rür­se­niz ta­bi­i ki ca­ri açık dü­şer. Bü­yü­me­nin da­ma­rı ya­tı­rım­la­rı sı­fır­lar­sa­nız, ma­ki­ne-teç­hi­zat için dö­viz har­ca­maz­sa­nız dö­viz ih­ti­ya­cı­nız aza­lır, dö­viz açı­ğı­nız, ya­ni ca­ri açı­ğı­nız da da­ra­lır. Alış­tı­ğı­nız oto­mo­bil, cep te­le­fo­nu vb it­ha­la­tı­nı­zı, kur pa­ha­lan­dı di­ye azal­tır­sa­nız, ‘Re­za­’lı al­tın ka­te­kul­li­si de ay­yu­ka çık­tı­ğı için al­tın it­ha­la­tı da 6.5 mil­yar do­lar aza­lır­sa, ha­liy­le dö­viz har­ca­ma­nız ve ca­ri açı­ğı­nız da da­ra­lır.
Özet­le, ca­ri açık üç­te bir ora­nın­da ge­ri­li­yor­sa, bü­yü­me ge­ri­le­di­ği için­dir. Bu yıl da özel­lik­le ikin­ci çey­rek­te bü­yü­me çok ge­ri­le­di, yı­lın ikin­ci ya­rı­sı da umut ve­ri­ci de­ğil. Yüz­de 4 bü­yü­me he­de­fi­nin al­tın­da ka­lın­ca, ca­ri açık da azal­mış gö­rü­ne­cek.

Ay­rın­tı­da ne var?

İlk ya­rı­nın ca­ri açı­ğı ay­rın­tı­da ba­zı önem­li şey­le­re işa­ret edi­yor; on­la­ra ge­çe­lim.
Yı­lın ilk 6 ayın­da an­la­şı­lı­yor ki, dı­şa­rı­dan ge­len pa­ra yüz­de 60 ora­nın­da aza­la­rak yak­la­şık 48 mil­yar do­lar­dan 19 mil­yar do­la­ra ge­ri­le­miş. Ya­ni 28 mil­yar do­lar da­ha az dış ser­ma­ye gi­ri­şi ol­muş. En dik­kat çe­ki­ci yan bu­dur. Hem sı­cak pa­ra­da hem ban­ka kre­di­si ve ya­ban­cı mev­du­atı gi­riş­le­rin­de önem­li azal­ma­lar ol­muş­tur. 28 mil­yar do­lar azal­ma­nın 8 mil­yar do­la­rı sı­cak pa­ra azal­ma­sın­dan, 20 mil­yar do­la­rı kre­di kı­sıl­ma­sın­dan ve ya­ban­cı mev­du­at­la­rın ge­ri çe­kil­me­sin­den kay­nak­lan­mış­tır.
Ge­zi di­re­ni­şi­ne denk ge­len FED pa­ra ik­li­mi de­ğiş­tir­me du­yu­ru­su ile baş­la­yan dış pa­ra çe­ki­li­şi, özel­lik­le 17-25 Ara­lık rüş­vet re­za­le­ti­nin or­ta­ya çı­kı­şı ile fır­la­yan po­li­tik risk ile art­tı. Ye­ni­den gi­riş­ler için ya­ban­cı­lar özel­lik­le 30 Mart se­çim so­nuç­la­rı­nı bek­le­di­ler, son­ra­ki ay­lar­da da gi­riş­le­ri baş­la­dı ama yi­ne de ha­zi­ran so­nun­da ge­len, 2013’ün ilk ya­rı­sın­da ge­le­nin yüz­de 60 ge­ri­sin­de kal­dı.

Mas­ke­li ser­ma­ye...

Ge­len ya­ban­cı kay­nak, ca­ri açı­ğı kar­şı­la­ma­ya yet­me­di, dö­viz ku­ru da­ha da yu­ka­rı çı­ka­bi­lir­di ama bu kez, o es­ra­ren­giz “mas­ke­li ser­ma­ye­” boy gös­ter­di ve an­lı­yo­ruz ki, 2013’ün ilk ya­rı­sın­da 4.3 mil­yar do­lar ola­rak dı­şa­rı­ya, en­for­mel yol­lar­la çı­kan dö­viz, 2014’ün ilk ya­rı­sın­da 6.4 mil­yar do­lar ola­rak dön­müş ve açı­ğa ya­ma ol­muş. So­nuç­ta re­zerv­le­re de 1.2 mil­yar do­lar pa­ra gir­miş, oy­sa 2013’ün ilk ya­rı­sın­da 6.5 mil­yar do­lar gir­miş­ti.
Mas­ke­li ser­ma­ye­nin yı­lın ilk ya­rı­sın­da 6.5 mil­yar do­la­ra ulaş­ma­sı dik­kat çe­ki­ci­dir. 2013’ün ta­ma­mın­da 2.5 mil­yar do­lar­da, 2012’de 1 mil­yar do­lar­da kal­mış­tı. Bu yıl, 2011’e ben­ze­ye­cek gi­bi. 75 mil­yar do­lar re­kor ca­ri açık ve­ri­len 2011’de mas­ke­li ser­ma­ye gi­ri­şi de re­kor kı­ra­rak 9 mil­yar do­la­rı, ca­ri açı­ğın yüz­de 12’si­ni bul­muş­tu.
Ca­ri açık hep baş ağ­rı­sı...
Yüz­de 2.5-3’ü an­cak bu­la­cak dü­şük bü­yü­me­ye rağ­men ca­ri açı­ğın yı­lın ilk ya­rı­sın­da 24 mil­yar do­la­ra ulaş­ma­sı Tür­ki­ye eko­no­mi­si­nin dış ba­ğım­lı­lı­ğı­nın te­yi­di sa­yıl­ma­lı­dır. Tür­ki­ye, özel­lik­le ener­ji it­ha­la­tın­da ba­ğım­lı­lı­ğı kı­ra­ma­mak­ta, ih­raç et­ti­ği bir­çok ürü­nün yüz­de 70’le­re va­ran gir­di­si­ni it­ha­lat­la sağ­la­mak­ta, bu­na et, ta­hıl vb. gı­da it­ha­la­tı bi­le ek­len­mek­te­dir.
Ka­tı­la­şan it­ha­lat, dö­viz ih­ti­ya­cı­nı, do­la­yı­sıy­la dış pa­ra gi­ri­şi­ne ba­ğım­lı­lı­ğı ar­tır­mak­ta­dır ve ya­ban­cı pa­ra­nın gir­me­me­si, içe­ri­de dö­viz ku­ru­nu yu­ka­rı it­ti­ği an­da her şey ça­tır­da­mak­ta, sırt­ta­ki yüz­de 40’ı 12 ay­da çev­ril­mek du­ru­mun­da olan 390 mil­yar do­lar­lık dış borç yü­kü tüm borç­lu ban­ka­la­rı, fir­ma­la­rı, ka­mu büt­çe­si­ne ka­bus­lar ya­şat­mak­ta­dır.
Ama olan ol­muş, AKP re­ji­mi böy­le bir ya­pış­kan be­la­ya ken­di­si­ni ve tüm ül­ke­yi bu­laş­tır­mış­tır. Ba­ka­lım na­sıl, ne be­del, ne çö­küş­le­re yol aça­cak­tır bu be­la.