Bazı hayvanların neden aseksüel olduğu ortaya çıkıyor

Evrimsel mekanizma gereği, seksin nedeni üremek gibi açık bir nedene dayandırılır.  Doğal Seleksiyon da üreme yeteneği üstün olanı seçer ve yoluna devam eder. Fakat, bu üreme evreninde bir eksik nokta halen bulunmaktadır. Birçok türde seks dışı bir alternatif bulunmaktadır: Aseksüel üreme



O zaman şu soru gündeme geliyor: Neden bu kadar tür seksüel üremeyi tercih etti? Şaşırtıcı bir şekilde bu soruya henüz net bir cevap üretilemedi.  Bu zamana kadar araştırmacılar 20'den fazla hipotez geliştirdiler. Son zamanlarda ise hipotezlerine kanıt bulmak için, çözüme yaklaştıracak bazı deneyler yapılmaya başlandı.

ASEKSÜEL ÜREMENİN AVANTAJI

Aseksüel türlerde, erkeğin genetik katkısı olmadan üreyen bir dişi, kendine kimliksel olarak özdeş bir dişi yavru yapar. Yaprak bitleri, bu stratejinin nasıl başarıya ulaşacağı konusunda araştırmacılara örnek teşkil edebilecek canlılardan görülüyor.



Buradaki entelektüel problemin anahtarı, erkeğin yavruları için herhangi bir yatırım yapmaya sıklıkla başvurmamasıdır.  Seksüel üreyen anneler erkek ve dişi yavrular üretirken, aseksüel dişiler tek başına dişi yavrular yapabilir.

Eğer dişiler sekse yatırım yaparlarsa (yumurtlamak, yavruları beslemek gibi) bu popülasyonunun hızlı ve kolay büyümesinden uzak bir tercih olacakken, aseksüel dişi hızlıca 2 tane olabilir, daha sonra 2'den 4'e ve 4'ten 8'e popülasyonu artacaktır. Bu durum, laboratuvar ortamında aseksüel ve seksüel böceklerin verimliliğinin kıyaslaması yapılarak teyit edildi.

UZUN VADEDE YİNE SEKS KAZANIYOR

İnsanları da içine alacak şekilde memeliler, sürüngenler, kuşlar, bitkiler ve böceklerde aseksüel türler mevcut olmasına rağmen yine de nadir olduğu görülüyor. Hızlı üremek açısından akseksüel üremenin avantajlarına rağmen, uzun vadede yine seks kazanıyor.

Evrimsel araştırmalarda bu açıdan iki hipotez öne sürülüyor. Her ikisi de ebeveynlerin genetik yapısını karıştıracak genetik varyasyona dayanıyor.



DailyMail'de yer alan incelemeye göre erkek ve dişi bir çiftin yavruları onların genetik kopyası olmamasına rağmen, yaprak bitlerinin dişi yavruları onun genetik kopyasıdır. Bu varyasyon açıkça genetik seviyede kendini göstermekte iken, seks türler arasındaki bazı organizmalarda birçok zararlı mutasyonlara sebep de olabilmektedir.

Mutasyonal Deterministik Teori'nin destekçileri, eğer birçok mutasyona uğramış organizmanın hayatta kalma şansının oldukça düşük olduğu, kötü mutasyonların ölmeye meyilli olduğu ve neslin tükenmesinin mümkün olduğu ve mutasyonlardan uzak çok sayıda organizmayı meydana getirdiğini öne sürerler.

Aseksüel türler, bu varyasyonlardan yoksun olduğundan dolayı mutasyonlardan etkilenmezler. Sonuç olarak, hiçbir mutasyonal ölüm, birçok zararlı mutasyonun varlığını ortadan kaldırmaz.



Bu teori, gitgide artan oranda sorgulanmaya başlayan teorilerden biri. Birçok seksüel tür için gayet uygun gözükse de teorinin çerçevesinde böcekleri ve bitkiler dahil edildiğinde gerçekten zararlı mutasyonu ürettiklerinden bahsedilemeyeceği belirtiliyor.

Bu teoriye rakip diğer güçlü hipotez ise, seksin değişen koşullara uyum sağlayacak bir nesil sağladığı görüşü. Deneylerin de onayladığı şekilde seksüel neslin üyeleri genellikle daha hızlı adaptasyon yeteneğine sahipken, aynı türün aseksüel üyesi koşullar değiştiğinde o kadar hızlı ve iyi uyum sağlayamıyor.

Aslında, yukarıda bahsedilen deneyin gösterdiği bir diğer gerçek, eğer seksüel popülasyon değişen koşullarda serbest bir evrime uygun ise, bu aseksüel popülasyonu oyunun dışına itmesini de sağlayabilir.

FAYDALI VE ZARARLI MUTASYONLARIN ETKİSİ

Seksin adaptasyonu kolaylaştırdığına dair bir çok sebep olabilir. Örneğin aseksüel popülasyondaki iki birey yararlı ama farklı mutasyonlara sahip olacaktır. Çünkü DNA'ları karışmamıştır. Torunları arasında herhangi bir rekabet olmadığından (klonal engelleme olarak adlandırılıyor) her iki bireyin farklı mutasyonlarına dair avantajı hiçbir zaman bir bireyde görülmeyeceği anlamını taşır. Seksüel popülasyonlarda ise her iki yararlı mutasyon  bir bireyde görülebilir. Bu da onun adaptasyon yatkınlığını arttırır.



24 Şubat'ta yayımlanan ve moleküler seviyede incelemeye sahne olan bir çalışma, seksin klonal engelleme etkisini azalttığını teyit etti. Adaptasyon hızını arttırmak çok iyi bir açıklama gibi gözükse de koşulların ve mekanın stabilize olmadığı bir çevresel değişimde  durum nasıl şekillenirdi? Aseksüellerin tekrar rekabet dışına itileceğini beklememeli miyiz?

Bu nedenden dolayı, çoğu araştırmacı gitgide seks nedeniyle oluşan varyasyonun, adaptasyon için, türleri sonu gelmeyen evrimsel silahlanma yarışına sürüklediği fikrine yakın duruyor. Bu evrimsel kedi-fare kovalamaca oyununa Alice Harikalar Diyarı'ndaki karakterden ismini alan "Kızıl Kraliçe etkisi" ismi de veriliyor. Nitekim, genler bağışıklık sistemiyle yakından ilişkili olarak evrimsel adaptasyonda önemli rol oynuyorlar. Türlerin, adaptasyon için parazit enfeksiyonlarına karşı genetik çeşitliliği arttırdığına dair kanıtlar da bulunuyor.



Diğer yandan, aseksüel kültür bitkilerinde varyasyon eksikliğinin dezavantajları da biliniyor. Örneğin parazitlerin saldırısı sonucu İrlanda patatesi  1845-1849 yılları arasında kıtlığa yol açtı. Günümüzde ise muz bitkisi çeşitli mantar parazitlerinin tehdidi altındadır. Bu tek bir aseksüel türün toplam ihracatın %95'ini oluşturduğu düşünülürse endişe verici bir durum arzediyor.

Organizmalar seks sayesinde neslinin tükenmesinden uzak mı kalmalı yoksa zararlı mutasyona açık mı kalmalı?

Bilim, her ikisinin de avantajlarını dikkate alacak hibrid bir model üzerinde çalışmaya devam ediyor..

ÇEVİRİ: REHA BAŞOĞUL