Kanada'daki Alberta Üniversitesi Psikoloji Bölümü'nden ve Almanya'daki Tubingen Üniversitesi'nde Dilbilim Bölümü'nden ortak çalışma grubunda yer alan araştırmacılar Schopenhauer teorisini genişleterek Shannon entropisi ölçülerek mizah için geliştirilmiş ilk matematiksel modeli ortaya koymuş oldular.


ScienceDaily'de yer alan habere göre çalışmanın baş yazarı psikoloji profesörü Chris Westbury, hakkında çok az bilimsel makale bulunan mizahın, ölçülebilirliği alanında araştırmanın ilk olduğunu söylüyor.






Hafıza ve Dil Dergisi'nin Ocak 2016 sayısında yayımlanan araştırmanın fikri, sözcük bulma zorluğu yaşayan afazi hastası deneklere, mektuplardaki dizelerini gözden geçirip onların gerçek olup olmadığını tanımlamasını istediklerine dayanan önceden yapılmış bir araştırmanın incelenmesine dayanıyor. Westruby burada uydurulma kelimelere deneklerin güldüğünü gösteren bir eğilim fark ediyor ve araştırma sorusu doğuyor: Uydurma bir kelime nasıl olur da doğal bir komiklik taşıyabilir.



 



Westbury bunu anlamak ve matematiksel bir ölçü yaratabilmek için kelimelerin entropilerine yöneliyor ve sık geçmeyen harf kombinasyonları düşük entropiliyken, harflerin bir araya gelmesi daha yüksek olasılıkta olanlara yüksek entropili olduğunu varsayıyor. Örneğin yuzz-a-ma-tuzz kelimesinin entropisine baktığınızda içerdiği "Z" harfinin yanyana gelme olasılığı düşük olduğundan bu kelime için düşük entropisi olduğu sonucunu kabul ediyor.


Çalışmada deneklere ilk aşamada iki uydurma kelimenin hangisinin daha mizahi olduğunu  seçmeleri, ikinci aşamada ise tek bir uydurma kelime üzerinden, komik bulma ölçeğini 1 ile 100 arasında belirlemeleri isteniyor.


Sonuçlara bakıldığında iki kelime arasında büyük entropi farkları olduğunu gözlemleyen çalışma grubu , psikoloji bilimi yöntemleriyle tahmin etmesi neredeyse imkansız olan mizahi bulunan kelime tahminini %92 doğrulukla sonuçlandırdıklarını belirtiyorlar.


Westbury, bu çalışmanın evrensel mizahın doğasını anlamak ve insanın evrimsel psikolojisini anlamak açısından çok şey söylediğini belirtirken, 1929 yılında Wolfgang Köhler'in dilbilim çalışmasına da atıfta bulunuyor. Çalışma aynı zamanda mizahın kişiye özgü bir durum olduğu düşünülürken, artık evrimsel bir modele uyabileceği anlamını taşıyor.


Mizahın entropi yoluyla tahminlenebilmesi fikri 19. yy. filozofu Arthur Schopenhauer'ın teorisine dayanıyor. Ona göre mizahın beklentiye karşılık gelmeyen bir şekilde olması gerekmektedir, onun tahmin edilemez evreninde tutacağına dair olan karşıt teoriyi kabul etmez ve mizah söz konusunda beklentiler çeşitli şekilde çiğnenebilir.





Uydurma kelimeler içerisinde ses yapısı nedeniyle tahminlenebilen beklentiler sözcük oyunları içerisinde semantiktir ve dil yapısı itibariyle beklentilerimizi ihlal eden komik bir neden ve anlam yüklüdür.


Westburty, çalışmanın, direkt olarak stand-up komedyenlerinin beynimizde yarattığı oyunlara dair bir cevap taşımayabileceği ama ticari ürünlerde, ürün adlandırmaları açısından bazı bulguları sunabileceğini belirtiyor. Buna da ciddi bir hastalık için komik bir ilaç ismi vermenin hasta açısından isteksizlik yaratacağı örneğini veriyor.