Türkiye'de Şeker Fabrikaları kurulma çalışmaları Osmanlı İmparatorluğu zamanında (1840-1899) başladı. Ancak Osmanlı döneminde yeterli teşvik olmadığından hiçbir fabrika kurulamadı. İlk şeker fabrikasının kurulması Atatürk'ün Cumhuriyeti ilan etmesi ile başlıyor. Bu konuda da dönemin ilk ciddi teşebbüsü Uşak'lı Molla Ömeroğlu Nuri (Şeker) adında bir çiftçi tarafından yapıldı. Hemen ardından da Türkiye'de ilk şeker fabrikası olan ' Uşak Terakki Ziraat T.A.Ş. ' kuruldu. 19.04.1923 tarihinde 600.000 TL sermaye ile kurulan  Fabrika 17.12.1926 tarihinde işletmeye açıldı. Peki Uşak'lı Molla Ömeroğlu Nuri kimdir? Bu fabrikayı nasıl açtı?  Açarken ne zorluklar yaşadı? Cumhuriyetin kuruluşu ile başlayan  Uşak Terakki Ziraat T.A.Ş Şeker Fabrikası ve Uşak'lı Molla Ömeroğlu'nun öyküsü...

cxxz

 

TAM BİR BAŞARI HİKAYESİ

Uşak'lı Molla Ömeroğlu ülkenin yunan işgalinden çıkmasından hemen sonra gelecek için bu fabrikayı kurma planlarını kafasında tasarlıyor. Gerek ekonomik sıkıntılar gerek vatandaşın çektikleri acıları düşünerek bu etkileri ortadan kaldırmak istiyor. İlk adım olarak da Kalfa Köyündeki Çiftliklerinde, Avrupa'dan elde ettiği pancar tohumlarıyla pancarı yetiştirerek başlıyor. Fabrikanın ana ham maddesi olan Şeker Pancarını önce kendisinin tanıması, ondan sonra da pancardan şekerin nasıl elde edilebileceğini araştırmaya başlıyor. Sonrada elde ettiği pancarları evde rendeleyip, rendelenmiş pancarları kaynatarak içindeki tatlı usareyi çıkarmış. Aile meslekleri de helvacılık olduğu için elde ettiği tatlı suyu kaynatarak şerbet elde ediyor. Köyde kendisine verilen işleri,daima daha çabuk daha verimli nasıl yapacağını düşünür ve uygularmış. İşten hiç kaçmaz 'işler benden kaçsın' diyor.

2366

ÇOK ZEKİ ÖĞRENCİ OLUP HOCALARI ŞAŞIRTIRMIŞ

Uşak'lı Molla Ömeroğlu gençliğinde çok zeki bir öğrenciymiş. Hocalarını şaşırtan bir zekaya sahipmiş.  Askerliğinin Sultan Hamit devrinde İstanbul'da inzibat olarak yapmış.  Tabi bu sayede  Uşak'lı Molla Ömeroğlu'nun çevresi bir hayli genişlemiş ve ileride yapacağı fabrika kurmanın alt yapısını hazırlamış. Bu sıralarda tarih takriben 1323 lerdi.

ŞEKER'İ NASIL YAPIYOR? 

Yetiştirdiği pancarları mutfaktaki rendeler İle rendeleyip kaynatıyor. Kaynattığı pancarları gene mutfaktaki ilistirde sıkarak şekerli sularını elde ediyor, ancak bu şekerli sıvı hem kirli hemde kokulu oluyor. Bu olayın çözümününde Kimya bilgisine dayandığını anlıyor. Başlıyor bunu konuyu araştırmaya. Elde ettiği kirli şekerli sıvıyı kireç kaymağı ile muameleye tabi tutarak bu konuyu da başarıyor. Kirli kokulu şerbete kireç kaymağı uygulayıp kazanlarda dinlenmeye bırakınca sabahleyin tortuların dibe çöktüğünü ve kokusununda gittiğini geriye berrak bir tatlı sıvının kaldığını görüyor.

2000

FABRİKAYI AÇIYOR

Molla Ömeroğlu  kendinden öncede Şeker Fabrikası kurma fikrinde olanların olduğunu biliyor ve onların her hamlesini takip ederek fabrika kurma konusunda Osmanlıdan aldıkları imtiyazları da takip ederek belleğine kaydediyor. Sonrasında da fabrikayı açıyor.

cvs

Uşak'lı Molla Ömeroğlu Nuri

SAYI DÖRT'E ULAŞTI

Daha sonrasında Cumhuriyet döneminde açılan fabrikalarla tecrübe kazanan kişiler ve kurumlar daha çok fabrika açmayı hedefliyor. Yapılan teşviklerle de Türkiye'nin şeker ihtiyacı kısmende olsa karşılanıyordu.  Uşakta açılan fabrikadan sonra 1934 yılına kadar şeker fabrikalarının sayısı dört'e ulaştı ve kişiler bu fabrikaları tek bir çatı altında toplamak istedi. Bu durumun sonunda Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş kuruldu.

usak-fabrika Uşak Şeker Fabrikası


Cumhuriyet döneminde şeker fabrikası kurma amacında olan kişiler ve kurumlar yatırım yapmaya ve fabrika kurma çalışmalarına devam ediyordu. Daha sonrasında da yine aynı yıllarda  İstanbul'da da özel şahısların ve bazı milli bankaların iştiraki ile 14.06.1925  yılında  500.000 TL sermayeli "İstanbul ve Trakya Şeker Fabrikaları T.A.Ş." kuruldu.

İLK TÜRK ŞEKERİ ÜRETİLDİ

Bu teşviklerin devamında da, 02.11.1925 tarihinde Alpullu Şeker Fabrikasının temeli atıldı. 11 ayda fabrikanın montajı bitirilip  26.11.1926 tarihinde de fabrika işletmeye açıldı. İlk Türk şekeri de bu dönemde üretildi. Gerçekleştirilen teşvikler ve kurulan fabrikalarla  1933 yılına kadar Türkiye'nin  şeker ihtiyacı kısmende olsa karşılanıyordu. Daha sonra bu fabrikalara ek "Anadolu Şeker Fabrikaları T.A.Ş." 5.12.1933 tarihinde Eskişehir Şeker Fabrikası işletmeye açıldı. Diğer bir şirket olan " Turhal Şeker Fabrikası T.A.Ş. " de 19.10.1934 tarihinde Turhal Şeker Fabrikası kuruldu.

alpullu-seker-fabrikasi-1-gidahatti Alpullu Şeker Fabrikası


TEK ÇATI ALTINDA TOPLANDI

Tarımsal , teknik ve idari çalışmaların koordine edilmesi, sermaye kaynaklarının birleştirilmesi amacıyla ayrı şirketler halindeki dört şeker fabrikası, tek bir şirket çatısı altında toplatılmak için çalışma başlatıldı. Bu çalışmaların sonunda 22 milyon TL sermayeli Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. kuruldu.

21subatataturkfabrikagraf-1

TEŞVİKLER BAŞLADI

1950 yılına kadar bu dört şeker fabrikası ile devem ediliyordu. Her yıl artan şeker ihtiyacının tamamen yerli üretimle karşılanabilmesi için 1951 yılında hazırlanan " Şeker Sanayii'nin Tevsi Programı" ile yeni şeker fabrikaları kurulması dönemine girildi. Diğer taraftan da pancar ekicilerinin teşkilatlandırılması amacı ile tarım kesiminde toplumsal dayanışmanın bir örneği olan kooperatifleşme hareketi başladı.

xczzz Eskişehir Şeker Fabrikası


1956 YILINA KADAR 11 ŞEKER FABRİKASI İNŞA EDİLDİ

1951-1956 yıllarını kapsayan dönemde toplam onbir yeni şeker fabrikası inşa edilerek , 1956 yılında fabrika sayısı onbeşe ulaşmıştır. 1962 yılında Ankara Şeker Fabrikası ve 1963 yılında da Kastamonu Şeker Fabrikası, sanayiimizin geliştirilen bir makina fabrikası ile iki atölyede %65'i imal edilerek işletmeye alındı.

Ülkemizin nüfus artışına paralel olarak artan şeker ihtiyacını temin etmek amacıyla yeni şeker fabrikaları kurulması öngörülerek 1977'de Afyon, 1982'de Muş ve Ilgın , 1983'de Bor, 1984'de Ağrı ve 1985 yılında da Elbistan Şeker Fabrikalarının %95'e varan makina ve tesisleri mevcut beş makina fabrikasında imal edilerek işletmeye alındı. Daha sonra sırasıyla 1989 yılında Erciş, Ereğli ve Çarşamba Şeker Fabrikaları, 1991 yılında Çorum, 1993 yılında Kars, 1998 yılında Yozgat ve 2001 yılında ise Kırşehir Şeker Fabrikaları işletmeye açıldı.

Bu yazıdaki bilgilerin büyük bir bölümü Türkiye Şeker Fabrikaları'nın internet sitesinden alınmıştır.