Sevgili okurlarım,
Eşiğinde olduğumuz ekonomik krizin Türkiye’ye maliyeti tartışılırken, rahip Brunson davası nedeniyle ABD ile yaşadığımız kriz Başkan Trump”ın dayatmacı tutumu nedeniyle giderek tırmanıyor. Krizi çözmek bir yana, provokatif açıklamalarının dozunu giderek artıran Trump, son Twitter mesajında da “Türkiye yıllar boyunca ABD’den faydalandı. Şimdi harika bir Hristiyan pastörümüzü rehine olarak tutuyor. Bu masum insanın serbest bırakılması karşılığında hiçbir şey ödemeyeceğiz. Biz Türkiye’den kesintiye gidiyoruz” dedi. Basına açıklamalar yaparken de “Boş durmayacağız, bunu Türkiye’nin yanına bırakmayacağız” mealinde tehditkâr ifadeler kullandı. Hazine Bakanı Mnuchin ise Türkiye’ye yeni yaptırımlar uygulayacaklarını söyledi.
Tüm öngörüleri doğru çıkan bilge diplomat, emekli Büyükelçi Şükrü Elekdağ ile bugünkü söyleşimizde son derece riskli bir rotaya girmiş olan Türkiye-ABD ilişkilerini ve bununla bağlantılı bir seyir izleyen ekonomik sıkıntıları ele alacak ve bu çifte krizden çıkışın yollarını araştıracağız.
* * *
UĞUR DÜNDAR (U.D.): Sayın Elekdağ, Başkan Trump, Brunson krizi nedeniyle yükselen tansiyonu düşürücü açıklamalar yapmak yerine giderek tırmandırıyor ve Türkiye’ye ültimatom veriyor. “Hiçbir karşılık beklemeden rahibi ver, yoksa fena yaparım” anlamına gelecek onur kırıcı sözler söylüyor. Trump’ın kabul edilemez saldırgan tavrını ve nedenlerini nasıl yorumluyorsunuz?
TRUMP, BRUNSON OLAYINI KULLANMAYA DEVAM EDECEK
ŞÜKRÜ ELEKDAĞ (Ş.E.): Bu krizin doğuşunu bundan önceki söyleşimizde (05.08.2018), daha tam bir kangren niteliği kazanmadan ve taraflar arasında siyasi bir diyaloğa konu teşkil ederken detaylı bir şekilde ele almış ve Trump ile yardımcısı Pence’ın, rahip Brunson sorununu, 6 Kasım 2018’de yapılacak ara seçimlerde büyük Evanjelist kitleyi ayağa kaldırmak ve oylarını almak için bir koz olarak kullanmak istediklerini belirtmiştim. Bu nedenle Türkiye’nin bu tuzağa kesinlikle düşmemesi gerektiğini önermiş ve ekonomik krizle Brunson krizi arasındaki ilişkiye de işaret ederek şu hususları vurgulamıştım: “Kriz şimdiden doları 5 TL üzerine fırlattı, faizler tavan yaptı, borsa 1.700 puan geriledi. Bu tansiyon üç ay devam ederse esasen yüksek enflasyon ve yüksek faiz pençesinde kıvranan ekonomimiz çok ağır bedeller öder. Peş peşe gelecek kur şokları kırılgan ekonomimizi mahveder. Bu nedenle ABD’nin oyununu muhakkak bozmamız gerekiyor!..” Bu görüşü ifade ettiğim zaman, taraflar arasında Halkbank Genel Müdür Yardımcısı Hakan Atilla’nın Brunson’a karşı takasını öngören müsait bir müzakere zemini mevcuttu ve “Washington tehdit etti, Türkiye korktu bıraktı” algısı yaratılmadan Brunson’ın ABD’ye iadesi mümkündü. Bu meselede başından itibaren diplomatik yetenek ve maharet devrede olsaydı, bu fırsat kaçırılmaz ve halihazır kördüğümle karşılaşmazdık. Başkan Trump’ın Brunson olayını kullanarak Türkiye’deki ekonomik kırılganlığa oynamayı sürdüreceği anlaşılıyor.
(U.D.): Trump’ın emredici ve onur kırıcı tavrı devam edeceğine göre bu durumun sonu nereye varır?
(Ş.E.): İlginç bir durumla karşı karşıyayız. Çünkü siyasi krizin çözümü, ekonomik krizin önüne geçmiş durumda. Yani, genel kanı Brunson krizi çözümlenmeden ekonomik krizin çözümü için gerekli önlemlerin alınamayacağı merkezinde. Bunun nedeni de gerekli dış finansmanın sağlanması için ABD ile ilişkilerin sağlıklı ve istikrarlı bir zemine oturması gerekiyor.
Donald TrumpTÜRKİYE-ABD İLİŞKİLERİNİN NORMALLEŞMESİ GEREK
(U.D.): Neden?.. Türkiye ABD’nin onayı olmadan, ekonomideki sıkıntılı süreci aşmamızı sağlayacak istikrar programının finansmanını temin edemiyor mu?
(Ş.E.): Bu zorunluluk iki nedenden ileri geliyor. Birincisi, Türkiye tarafından hazırlanacak istikrar programının uluslararası sermaye piyasası tarafından tatminkâr bulunması ve gerekli finansmanın sağlanması gerekiyor. Genellikle finansörler, kendilerine sunulan istikrar programının Uluslararası Para Fonu (İMF) tarafından onaylanmasını ve borç talebinde bulunan devletin bu kuruluşla bir “standby” anlaşması (alınan borcun ödenmesi süresince IMF denetiminin kabulü) yapmasını şart koşuyorlar. Bu bakımdan uluslararası sermaye piyasalarında, finansman ihtiyacı kitlesel meblağlara varan Türkiye’nin eninde sonunda IMF’ye başvurmak zorunda kalacağı inancı var. IMF de ABD’nin kontrolü altında bulunduğuna göre, Türkiye-ABD ilişkilerinde karşılıklı güven ve işbirliği sağlanmadan IMF yolunun açılamayacağı düşünülüyor. İkinci neden, ABD ile ilişkileri kopma noktasındaki bir Türkiye’ye, uluslararası yatırımcılar “yüksek jeopolitik riskler taşıyan bir ülke” olarak bakacak ve kredi vermeye yanaşmayacaklardır.
TRUMP’IN TUTUMU GAYRİ AHLAKİ, KALLEŞLİK AMA!
(U.D.): Trump’ın hasmane tutumundan ve saldırgan siyasetinden şikâyetçi olan Almanya Başbakanı Merkel, Fransa Cumhurbaşkanı Makron ve AB Komisyon Başkanı Junker; Cumhurbaşkanı Erdoğan ile görüştükten sonra refah ve istikrar içinde bir Türkiye’nin Avrupa’nın yararına olacağını belirttiler... Bu cenahtan hiç mali destek ümidi
yok mu?
(Ş.E.): Hayır, maalesef yok!.. Çünkü, bu samimi ve sıcak siyasi destek hissiyatı parasal konular sınırında zınk diye duruyor. AB’nin mülteci anlaşması çerçevesindeki yükümlülüklerini dahi hâlâ tam olarak yerine getirmediğini düşününüz. Bir de, iflas eden Yunanistan’ın istikrar programını yöneten “triumvira”nın Avrupa Komisyonu, Avrupa Merkez Bankası ve IMF’den oluştuğunu, ancak esas oyuncunun IMF olduğunu unutmamız lazım.
(U.D.): Türkiye ile ABD ilişkileri kopma noktasına gelince Cumhurbaşkanı Erdoğan, ekonomik krizin ABD tarafından Türkiye’ye çekilen bir operasyon sonucunda oluştuğunu söyleyerek, ülkemize karşı açılan bu savaşa karşılık vermek üzere Türk halkını, birliğe, beraberliğe ve milli seferberliğe çağırdı.
(Ş.E.): Ekonomik krizin esas sorumlusu iktidardır. Ekonomik krizin, ABD’nin Türkiye’ye “operasyon çekmesi” sonucunda oluştuğu tezi asla geçerli değildir. Trump’ın yaptığı, Türkiye’ye karşı ticari önlem ve yaptırımlarla ağır dış borç yükü ve cari açık pençesinde aşırı kırılganlaşmış olan ekonomimizin sorunlarını daha derinleştirmeye yeltenmek olmuştur. Trump’ın ittifak ilişkileri ve hukukuyla bağdaşmayan bu tutumu gayri ahlakidir, kalleşliktir. Ancak, Erdoğan’ın 16 yıllık iktidarının faturasının Trump’a çıkarılması da Türk halkını aldatmak olur.
(U.D.): Siz böyle söylüyorsunuz ama, AKP sözcüsü Mahir Ünal’a göre; hükümetin krizden sorumlu olduğunu söylemek ülkeye saldıranların tarafında olmak anlamına geliyor...
BORÇ BATAĞININ NEDENİ ÖNLEM ALINMAMASIDIR
(Ş.E.): Gerçekler, ekonomik krizin sorumlusunun, içinden çıkmakta zorlandığımız borç batağını yaratan AKP iktidarı olduğunu tartışılmaz şekilde ortaya koyuyor. Borç batağının temel nedeni, iktidarın 16 yıllık icraatında cari açığı asgariye indirme konusunda hiçbir önlem almayan çürük ve hastalıklı bir ekonomik model uygulamasından ileri gelmiştir. Belirli bir zümre yararına rant üretimine öncelik vermesi nedeniyle inşaat sektörüne odaklanan bu model dışarıya ve sıcak paraya göbekten bağlanmış ve devamlı açık üretmiştir. Her yıl verilen cari açıklar nedeniyle oluşan borçlar ödenmemiş, borç borçla kapatılmış ve bir noktada süreç tıkanmıştır. Oysa yapılması gereken, bu 16 yılda dışardan gelen kaynakların bir kısmıyla Türkiye’nin geleneksel sektörlerinin ileri teknoloji içerikli, kalifiye işgücüne dayanan ve yüksek katma değer yaratan bir üretim aşamasına geçirilmesiydi.
(U.D.): Peki böyle hareket edilseydi, bugün karşımızda nasıl bir tablo olurdu?..
TÜRKİYE’NİN ORTAK AKLA VE KENETLENMEYE İHTİYACI VAR
(Ş.E.): Böyle hareket edilseydi, büyük 2001 krizi sırasında 117 milyar dolar olan dış borcumuz 2018 ortasında 466 milyar dolara ulaşmaz ve 2018’de vadesi gelen 181. 8 milyar dolar dış borcumuza 55 milyar tutarındaki cari açık da ilave edildiğinde toplam 236.8 milyar dolara varan dış borç ödemesini nasıl yapacağını hükümet kara kara düşünmezdi. Ekonomimizin dibe vurmasının ve önümüzdeki dönemde çekeceğimiz cefa ve zorlukların sorumlusu AKP iktidarıdır. Ama, yine de ABD’nin Brunson üzerinden oynadığı çirkin oyuna karşı koyabilmemiz ve ekonomik krizden asgari zararla çıkıp toparlanabilmemiz için Türkiye’nin ortak akla, dayanışmaya ve kenetlenmeye her zamandan daha fazla ihtiyacı olduğuna inanıyorum.
(U.D.): Peki bu kenetlenme nasıl sağlanacak?
(Ş.E.): Tek adam sistemiyle işlerin yürümediği, yaşadığımız ekonomik kriz sürecinde tüm vahametiyle ortaya çıktı. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Türkiye’nin borçlarını kapatabilmek amacıyla finansör bulmaya gittiği Londra’daki yatırımcılar toplantısında faiz kavramı konusunda dünyaca kabul edilen teori ve pratiğe ısrarla karşı çıkmasının İngiliz gazetelerince fiyasko olarak nitelendiğini anımsayacaksınız. Bu olay, Türkiye’ye duyulan güvene ağır bir darbe indirmiş, yabancıların Türk varlıklarından çıkmasına ve doların 4.92 zirvesine fırlamasına yol açmıştı. Ve bu bakımdan, karşılaştığımız bu olağanüstü durumda milli birliği gerçekleştirmek için AKP, CHP, MHP ve İYİ Parti’nin eşit temsilcilerle katılacakları, ortak kararlar alabilecek bir Ulusal Dayanışma ve Güç Birliği Platformu kurulmalıdır. Cumhurbaşkanı Erdoğan eğer gerçekten Türkiye’nin kendi içinde birleşik ve kaynaşmış olduğu takdirde karşılaştığımız devasa sorunların üstünden gelineceğine inanıyorsa, önerdiğimiz tarzda bir iş birliği yöntemi üzerinde ciddiyetle durmalıdır.
Rahip BrunsonKrizden çıkış için hiçbir köklü çözüm üretilmedi
(U.D.): Söyleşimizin sonuna geldik. Bu bakımdan, Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak’ın 6 bin yatırımcıya hitap ettiği telekonferansın sonuçları hakkındaki değerlendirmenizin çok kısa ve özlü olmasını rica edeceğim.
(Ş.E.): Albayrak, daha önce açıklamış olduğu yatırımcıları rahatlatacak güvenceleri tekrarladı, batık kredilerin yüzdürülmesi için hükümet tarafından zorlandığı bilinen bankacılık sektörünün ne kadar sağlam olduğunun altını çizdi ve sanki Türkiye’nin acil çözüm bekleyen bir ekonomik kriz ve devasa borç sorunu olmadığı ve Merkez Bankası’nın yaptığı kısa vadeli operasyonlar ile mevcut problemlerin çözümlendiği havasını yaratmaya çalıştı. Ancak arkadan, Standard&Poors ile Moody’s’in Türkiye’nin esasen düşük olan notunu daha da aşağı çekmeleri, durumun hiç de Albayrak’ın izah ettiği gibi olmadığını ortaya koydu. Derecelendirme kuruluşları, not düşürme gerekçelerini, Merkez Bankası’nın bağımsızlığı konusundaki endişelerine, krizin nedenleri hakkındaki teşhisin gerçekçi olmamasına ve gücün tek elde toplanmasının yarattığı öngörü zafiyetine dayandırdılar. Akabinde, Fitch yaptığı sert açıklamayla, “Türkiye’nin aldığı tedbirlerin kredibiliteyi inşa etmek için yetersiz olduğunu” vurguladı. Bunun anlamı, iktidarın şu ana kadar ki söylem ve eylemleriyle krizden çıkış için hiçbir köklü çözüm üretmediğidir. Endişe verici bir husus da rahip krizinin devamı süresince karşılaşılması kaçınılmaz olan döviz şoklarının krizi daha derinleştirecek olmasıdır.
(U.D.): Sayın Elekdağ, önemli tespit ve açıklamalarınıza çok teşekkür ediyorum. Güçlü potansiyele sahip güzel ülkemizin bu sıkıntılı süreci bir an önce aşmasını diliyorum.
