Moratoryum: yasal bir yükümlülüğün yerine getirilmesinin, yasal olarak ertelenmesi anlamına gelmektedir. Aynı zamanda, borç yükümlülükleri de akla gelir. Fakat “borç moratoryumu” demek yerine, yalnızca moratoryum denir. Bu anlamda moratoryum, borç erteleme anlamı taşır.
HANGİ ÜLKELER İLAN ETTİ?
Geçtiğimiz yıllarda Meksika, Peru, Brezilya, Arjantin, Rusya ve Pakistan borçları yüzünden moratoryum ilan etmişlerdi. Uluslararası Para Fonu’nun (IMF) 1800-2012 yılları arasında gerçekleşen temerrütlere yönelik araştırması, Avrupa kıtasındaki 47 ülkeden 22’sinin iflastan kurtulamadığını ortaya koyuyor. Belki de bu yüzden geçtiğimiz yıllarda Yunanistan’ı temerrütten kurtarmak için, olağanüstü bir çaba harcadılar. Yunanistan toplamda 7 kez iflasın eşiğine geldi.
Son iki asırda sırasıyla 4 ve 3 kez temerrüde düşen Portekiz ile Romanya da en çok iflas eden Avrupalı ülkeler listesinde yer alırken, Fransa, Danimarka, Hollanda ve İsveç iflas bayrağını sadece 1 defa çekti.
LATİN AMERİKA LİDER...
Güney ve Kuzey Amerika ülkelerinin son iki yüzyılı kapsayan borç karneleri iç karartıyor.
Sık sık temerrüde düşen Arjantin, Brezilya, Venezuela ve Peru gibi Latin ülkelerinin bulunduğu Güney Amerika kıtasındaki 12 devletten her biri iflası tatmış. Kuzey Amerika kıtasındaki 23 ülkeden 13’ü de mali yükümlülüklerini karşılayamayarak, en az bir kez temerrüde düşmüş.
Ayrıca, toplamda 10’ar defa iflas bayrağı çeken Venezuela, Peru ve Ekvator, dünyada da en çok temerrüde düşen ülkeler sıralamasında birinciliği paylaşıyor. Onların ardından her biri 9 kez temerrüde düşen Brezilya, Meksika, Uruguay, Şili, Kosta Rika, İspanya ve Rusya ikinci sırada bulunuyor.
Üçüncü sırada 8 defa temerrüde düşen Arjantin gelirken, onu 7’şer kez iflas eden Kolombiya, Dominik Cumhuriyeti, Guatemala, Paraguay ve Avusturya izliyor. Yunanistan, Türkiye ve Nikaragua da 6 kere temerrüde düşmeleri nedeniyle, ilk beşe giren ülkeler arasında yer alıyor.
Açlık, yoksulluk ve savaşla her gün iç içe yaşayan Afrika kıtasının borçlarından bahsetmeme bile gerek olduğunu sanmıyorum. Farklı büyüklüklerde 54 ülkeye sahip kıtadaki 22 ülke, 1900’lerden beri en az bir sefer temerrüde düştü.
OKYANUSYA’NIN ZAFERİ...
14 ülkeden meydana gelen Okyanusya kıtasında hiçbir ülkenin şu ana kadar iflasın eşiğine gelmemesi, kayda değer bir detay. Çünkü, bugün dünyanın en büyük ekonomisi olma yolunda ilerleyen Çin bile, 1800’lü yıllardan bu yana 4 kere temerrüde düşerken, Japonya da 2 kez iflas bayrağını çekmişti. Okyanusya’nın en büyük ülkelerinden Avustralya ve Yeni Zelanda, hiç temerrüde düşmeyen 4 ülkeden ikisini oluşturuyor.
Pandeminin moratoryumlara etkisi...
Kamu dış borç hizmetine ilişkin bir moratoryum, önümüzdeki iki yıl içinde 50.4 milyar ABD doları kadar tasarruf edilmesini sağlayabilir. Borçluların en acil alternatifi; anapara geri ödemeleri, faiz ve ücretler kavramları için IMF ve Dünya Bankası’na yapılan ödemelerde bir moratoryumu koordine etmeleridir. 50.4 milyar ABD doları, Covid-19’dan önce var olan dünyada büyük bir rakamdı. Pandemiden sonra durum böyle değil. Bu yeni tehdidin geniş kapsamlı sonuçları; toplumu sigortalanamaz risklerin üstesinden gelmek için, kamusal eylemin ölçeğini ve gereksinimlerini yeniden gözden geçirmeye zorlamaktadır.
Bu yılki G20 zirvesinde ise; düşük gelirli ekonomilere sahip ülkelere, borç hafifletme konusunda destek olma kararı alınmıştı. ABD, Çin, Hindistan ve diğer lider ülkeleri kapsayan G20 ekonomi devlerinin Maliye Bakanları, yoksul ülkelerin borçlarını karşılama yükümlülüklerini derhal askıya alacaklarını söylemişti.
MORATORYUM OSMANLI İMPARATORLUĞU’NU BİTİRMİŞTİ...
600 yıl dünyaya hükmeden Osmanlı İmparatorluğu dış borçlarla ilgili olarak, 1875’te moratoryum ilan etmiş ve 1881’de Duyun-i Umumi İdaresi kurulmuştu. Daha sonraki süreçte de imparatorluk yıkıldı.
Türkiye Cumhuriyeti tarihinde 5 Ağustos 1958’de Adnan Menderes’in Başbakanlığı döneminde moratoryum ilan edilmişti.
Uluslararası Finans Enstitüsü’nün (IIF) raporuna göre; Türkiye, 2020’de iflas sayısı artışında dünyada birinci, gelişen ülkeler arasında borç oranı artışında ikinci sırada yer aldı.
Üst üste çok fahiş hatalar yapan iktidarın, Türkiye’yi moratoryum noktasına hızla yaklaştırması, affedilmez bir yönetim hatasıdır.
