Nadiren gerçekleşiyor: Çifte kozmik mercek ortaya çıkardı
Astronomlar, 6 milyar ışık yılı uzaklıktaki devasa bir süper kütleli kara deliğin çevresinde yer alan, Güneş Sistemi boyutlarında bir koronayı (süper ısınmış gaz halesi) ilk kez doğrudan ölçmeyi başardı. Bu olağanüstü keşif, evrende nadiren gerçekleşen bir "çift mercekli hizalanma" sayesinde mümkün oldu.
RX J1131 adı verilen bu kara delik, ışık hızının yarısından fazla bir hızla dönüyor ve çevresindeki gaz ve tozu yutarak milyonlarca dereceye kadar ısıtıyor. Bu süreç, kara deliği evrendeki en parlak gök cisimlerinden biri olan bir kuasara dönüştürüyor. Korona, bu parlaklığa neden olan ve milimetre dalga boylarında ışınım yayan süper sıcak gazdan oluşuyor. Gözlemler, bu koronanın yaklaşık 50 astronomik birim yani Güneş Sistemi kadar büyük olduğunu ortaya koydu.
Bu çarpıcı ölçüm, Dünya’dan yaklaşık 4 milyar ışık yılı uzaklıkta bulunan bir galaksinin, RX J1131’den gelen ışığı hem bükmesi hem de büyütmesi sayesinde mümkün oldu. Tıpkı üst üste yerleştirilmiş iki büyüteç gibi davranan bu galaksi ve içindeki yıldızlar, “çift yakınlaştırma (double zoom)” etkisi yaratarak kara deliğin çevresine dair görülmemiş detayların açığa çıkmasını sağladı.
'İLK KEZ YAPILIYOR'
Araştırmayı yöneten Leiden Üniversitesi'nden Matus Rybak, “Böyle bir ölçüm ilk kez yapılıyor. Kara deliğin hemen yakınındaki ortamı gözlemlemenin yepyeni bir yolunu keşfettik” diyerek bulgunun önemini vurguladı.
Gözlemler, Şili’deki ALMA radyo teleskobu tarafından 10 yıl önce toplanan verilere yeniden bakılırken başladı. Rybak ve ekibi, verilerdeki görüntülerin bağımsız olarak titrediğini (flickering) fark etti.
Eğer bu titreşimler doğrudan kara deliğin çevresinden kaynaklansaydı, dört görüntü de aynı anda değişirdi. Ancak bağımsız titreşimler, araya giren yıldızların her bir görüntüyü ayrı ayrı büyüttüğünü gösterdi. Bu etkiye mikro mercekleme deniyor.
Bu rastlantısal hizalanma sayesinde, kara deliğin koronası doğrudan ölçülebildi. Ayrıca bilim insanları, bu tür gözlemlerin kara deliklerin çevresindeki manyetik alanları anlama yolunda önemli bir adım olabileceğini belirtti. Çünkü teorik modellere göre koronanın boyutu, yaydığı ışık ve manyetik alan şiddeti arasında sıkı bir ilişki bulunuyor.
GÜNLER İÇİNDE BİLE DRAMATİK ŞEKİLDE DEĞİŞEBİLİYOR
Araştırmanın bir başka dikkat çekici yanı, milimetre dalga boylarındaki ışığın daha önce değişken olmadığı düşünülmesiydi. Oysa bu gözlem, bu dalga boylarının günler içinde bile dramatik şekilde değişebildiğini ortaya koydu.
Rybak, keşfin heyecan verici yönünü şu sözlerle özetliyor: “Bizi en çok heyecanlandıran şey, henüz bilmediklerimiz.”