Yeni memurlar daha az maaş alacak! İktisat uzmanı tarihlerle tek tek açıkladı
Ekim 2008 sonrası memuriyete girenleri önemli bir sürpriz bekliyor: Eski ve yeni memurlar arasındaki ayrım nedeniyle, bir ay veya bir yıl farkla işe başlayan yeni memurlar, emekli aylıklarında ciddi bir düşüşle karşılaşacak.
Emeklilik sistemindeki adaletsizlikler devam ediyor. 1999’da çıkarılan 4447 sayılı Kanun ve 2006/2008 yıllarında yürürlüğe giren 5510 sayılı Kanun ile yapılan sosyal güvenlik düzenlemelerinin olumsuz etkileri belirginleşiyor.
Emeklilik sistemi tam anlamıyla bir çıkmaza sürüklendi. Türkiye'nin sosyal güvenlik mevzuatı, standart bir yapıdan uzaklaşarak inanılmaz eşitsizlikler, adaletsizlikler ve karmaşık düzenlemelerle dolu hale geldi.
Türkiye’de Haziran 2024 itibarıyla (kamu işçileri hariç) 4 milyona yakın memur ve diğer kamu görevlisi bulunuyor.
5510 sayılı Kanuna göre, Ekim 2008 sonrasında ilk kez memur olarak (4/1-c) sigortalı olanlar "yeni memur", Ekim 2008 öncesinde sigortalı olanlar ise "eski memur" olarak sınıflandırılıyor. Her ne kadar kanun bu terimleri doğrudan kullanmasa da, Ekim 2008'de yapılan düzenlemeler bu ayrımı doğal olarak yaratıyor.
Ekim 2008 sonrası memuriyete başlayanların emeklilik yaşları 58-60, prim gün sayıları ise 9 bin 200 olarak belirlenmiş olup, emekliliklerine daha uzun bir süre var gibi görünüyor.
Ekim 2008 sonrası ilk kez sigortalı olan ve daha önce hizmeti olmayan memurların emekliliklerine daha çok zaman olsa da, Ekim 2008 öncesinde sigortalı olan ve Emeklilikte Yaşa Takılanlar (EYT) kapsamında emekliliği hak eden birçok memur bulunuyor.
EMEKLİLERİ BÜYÜK BİR SÜRPRİZ BEKLİYOR
Ekim 2008 sonrası göreve başlayan memurları büyük bir emekli maaşı sürprizi bekliyor. Bir ay ya da bir yıl önce işe giren meslektaşlarına kıyasla, bu memurlar emekli olduklarında çok daha düşük aylıklar alacaklar. Öte yandan, eski memurların çoğu önümüzdeki 7-8 yıl içinde emekli olacak.
5434 sayılı kanuna tabi olan eski memurlar, 2023 Temmuz ayından önce, maaşlarının yaklaşık yüzde 70-75’i oranında emekli aylığı alabiliyordu. Ancak, Temmuz 2023’te memur maaşlarına yapılan seyyanen ilave ödemenin emekli aylığına yansıtılmaması nedeniyle, 5434 kapsamındaki eski memurların emekli aylıkları, maaşlarının yalnızca yüzde 40’ına kadar düştü. Bu durum, eski memurların emeklilikte beklediklerinden çok daha düşük aylıklar almalarına neden oldu.
Eski memurların emekli aylıkları, 5434 sayılı kanun hükümlerine göre belirlenmeye devam edecek. Ancak 5434 sayılı kanuna tabi olanlarla 5510 sayılı kanuna tabi olanlar arasında önemli bir fark var: Bu iki kanuna göre prime esas kazançlar farklı şekillerde hesaplanıyor. 5434 kapsamındaki eski memurlar, maaşlarının belirli bir oranı üzerinden emekli aylığı alırken, 5510 sayılı kanuna tabi yeni memurların emekli aylıkları prime esas kazanca dayalı olarak hesaplanıyor. Bu durum, eski ve yeni memurlar arasında emeklilikte farklı aylık tutarları ortaya çıkarıyor.
UÇURUM BÜYÜYOR
Ekim 2008 sonrasında göreve başlayan ve 5510 sayılı Kanuna tabi olan memurların emekli aylıkları, ortalama aylık prime esas kazançları (PEK) üzerinden hesaplanacak. Bu hesaplama yöntemi, 5434 sayılı kanunla belirlenen sistemden tamamen farklıdır ve memurlar arasında emekli aylıkları konusunda ciddi farklar ortaya çıkmasına neden oluyor. Yeni sistem, daha düşük emekli maaşlarına yol açarak eski ve yeni memurlar arasında belirgin bir uçurum yaratıyor.
Ekim 2008 sonrası göreve başlayan memurların emekli aylığı, prime esas kazançlarının güncelleme katsayısı ile güncellenip, toplam prim gün sayısına bölünmesi ve ardından 30 ile çarpılarak ortalama aylık kazancın hesaplanmasıyla belirleniyor. Daha sonra bu kazanç, aylık bağlama oranı ile çarpılarak emekli maaşı ortaya çıkıyor. Bu sistemde unvan, kademe ve derece emekli aylığının belirlenmesinde önemli bir rol oynamıyor.
Bu yüzden, 2008 sonrası memuriyete girenleri ciddi bir sürpriz bekliyor. Sistem değişikliği nedeniyle, emeklilik maaşını belirleyen en kritik faktör, çalışma süresi boyunca ödenen ortalama prime esas kazanç oluyor. Yüksek pozisyonlarda bulunmanın ve son yıllarda yüksek maaş almanın, emekli maaşı üzerinde neredeyse sınırlı bir etkisi var.
Emekli aylıklarının alt sınırının, prime esas kazancın yüzde 35-40'ına düşürülmesi nedeniyle, yeni memurların emekli maaşları hızla düşüş gösteriyor. Özellikle EYT kapsamında emekli olan, Ekim 2008 sonrası işe başlamış memurların emekli aylıkları, en düşük emekli maaşı olan 12.500 TL'ye yaklaşmış durumda.
2008 sonrası memuriyete başlayanlar 14 bin 500 TL civarındaki ilave ödemenin emekli maaşlarına yansıtılmaması, diğer yandan işçilere kıyasla daha düşük gösterilen prime esas kazançlar nedeniyle emekli maaşlarında ciddi düşüşler yaşanacak.
Birgün yazarı Aziz Çelik'in yazısından derlendi.