Özellikle kış aylarında hastalıklardan korunmak ya da iyileşmek için ilaç yerine tercih edilen bitki çayları sanıldığı kadar masum değil. İlaçların aksine çeşitli maddeler içeren bu çaylar, ölçülü tüketilmedikleri takdirde sağlığı tehdit edebilir YA­ŞA­M ­RE­ÇE­TE­LE­Rİ “Bitki çayları iki amaç için tüketilir. Birincisi, hoşa giden aromatik lezzetleri hissetmek; ikincisi ise soğuk algınlığı, kabızlık, ishal, hazımsızlık, uykusuzluk, yorgunluk gibi durumları tedavi etmek için... Bu çayların içerisinde değişik aromalar ve günlük rahatsızlıkları tedavi etmeye yardımcı olan fizyolojik etkili bileşikler vardır” diyen İç Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Osman Erk, bitki çaylarıyla ilgili gerçekleri anlattı... 38 HAMiLELER VE iLAÇ KULLANANLAR DiKKAT! Özellikle hamileliğin ilk 3 ayında bitkisel çay kullanımı önerilmez. Fesleğen, tarçın, rezene, biberiye, papatya, adaçayı, zerdeçal gibi çayların anne rahim hareketlerini artırıcı etkileri ve düşük yapma ihtimali söz konusu olabilir. Yine bitkisel çayların çocuklar üzerinde de toksik etkileri olabileceği düşünülmektedir. Hamilelikte hangi bitkisel üründen ne kadar kullanılacağı ile ilgili doğru bilgiler bulunmamaktadır. Bazı bitkisel çaylar kullanılan ilaçlarla etkileşime girer ve yan etki olasılığı artar. Bitki çaylarının bir kısmı özellikle papatya ve yeşil çay demir emilimini bozarak demir eksikliği anemisine yol açabilir. 37 NE KADAR TÜKETİLMELİ? Daha çok keyif verici olarak tüketilen adaçayı, ıhlamur gibi aromaları ön planda olan çaylarda sınırlama yoktur. Şifa elde etmek için içilen çayların ise etiket bilgilerine göre kullanılmaları gerekir. Hamilelerde sabah bulantılarını önlemek için kullanılan zencefil çayının en fazla günde 2 defa yarım gram zencefil ile hazırlanması yeterlidir. Daha fazla dozlar düşüğe neden olabilir. Adaçayında fitoöstrojen adı verilen bileşikler olduğu için erkeklerin adaçayını günde en fazla bir bardak tüketmeleri önerilir. Solunum yolları hastalıklarında sık olarak kullanılan adaçayı kalp hastalarında yan etkilere neden olabilir, çarpıntı yapar ve tansiyonu yükseltebilir. Türkiye’de çok sık tüketilen siyah ve yeşil çayın içerisinde bol miktarda kafein bulunmaktadır. Kafein çarpıntı ve tansiyon yüksekliğine neden olabilir. Günde 2-3 fincan bekletilerek soğutulmuş çay içmek yeterlidir. Sarı kantaron çayı mide ağrılarına iyi gelir, rahatlatıcı özelliği vardır ve uyku verir, yatmadan yaklaşık 1-2 saat önce içilmesi uygundur. Sarı kantaron çayı doğal bir antidepresandır, depresyona karşı etkili olan serotonin hormonunun üretimini artırır ve mutluluk verir. Ginseng çayları uyarıcı, fiziksel ve zihinsel kapasiteyi artırıcı etkiye yol açar, bu nedenle sabah ve gündüz saatlerinde tüketilmelidir. Rezene çayının annede süt artırıcı, bebeklerde ise gaz giderici özelliği vardır, emziren anneler rahatlıkla kullanabilir. NASIL HAZIRLANMALI? Genelde bitki çaylarının kaynamış suyun içerisine konularak ve 3-5 dakika bekletildikten sonra içilmesi önerilmektedir. İnsan sağlığı için yararlı olduğu bilinen bitkisel çaylar, yanlış hazırlanırsa sağlığı olumsuz etkileyebilir. Bitkisel çayların klorsuz sularla demlenmesi, şeker ve diğer tatlandırıcıların katılmaması, mutlaka tatlandırılacak ise bir çay kaşığı bal eklenmesi önerilir. NELERE DiKKAT EDiLMELi? Bitkisel çaylar ilaçlar kadar güvenli değildir, ilaçlar gibi kullanılmadan önce test edilmezler. Bitkisel ürünler; toksik maddeler, arsenik, cıva, kurşun gibi ağır metaller, tarım ilaçları ve böcek zehirleri, hastalık yapabilen mikroorganizmalar içerebilir. Doğru olarak tüketilmedikleri veya fazla miktarda tüketildiklerinde zararlı olabilirler. Bitkisel çaylar hijyenik ambalajlarda ve ruhsatlı olmalıdır. Serin, kuru ve karanlık yerlerde saklanmalıdır.  Bitkilerin içindeki etkili bileşenlerin sıcak suya geçme oranları değişiktir. Bitki çayı hazırlanırken kurutulmuş bitkiler sebze ve meyveler gibi yıkanmadığı için çok hijyenik olmalarına dikkat edilmelidir. Kurutulmuş bitkiler yıkanırsa etkili bileşenler kaybolabilir. 42 SiYAH ÇAY MI YEŞİL ÇAY MI? Çay bitkisinin fermente edilmiş hali siyah çay, doğal hali ise yeşil çaydır. Çayı fermente etmek içindeki etken maddelerin azalmasına neden olur. Yeşil çay içerisinde kateşin ve polifenol adı verilen antioksidan maddeler bulunur. Yeşil çayda ayrıca kahveden bile daha fazla kafein bulunmaktadır. Yeşil çay metabolizmayı hızlandırıcı, zihinsel aktiviteyi artırıcı, obezite ve kalp hastalıklarına karşı koruyucu etkiye sahiptir. Asya ülkelerinde kanser sıklığının Batı ülkelerinden çok daha az olmasının nedenlerinden biri olarak yeşil çay gösterilmektedir. Günde 2-3 fincan yeşil çay kansere karşı koruyucu etkiye sahiptir. Fazla siyah ve yeşil çay tüketmek çarpıntıya, tansiyon yüksekliğine ve diş lekelerine neden olabilir.