İstanbul Büyükşehir Belediyesi iştiraki Kültür A.Ş. tarafından yayına hazırlanan, "Osmanlı İstanbul’unda Kadın" ve "Cumhuriyet İstanbul’unda Kadın" kitapları, 8 Mart Dünya Kadınlar Günü’nde raflardaki yerini aldı.
Göklere yükselen ilk Türk kadını olarak havacılık tarihimize geçen Belkıs Şevket Hanım ve Türk havacılık tarihinin ilk şehitlerinden Tayyareci Fethi Bey.
Kadınların, toplum, aile, iş, sanat ve edebiyattaki rollerinin konusunun uzmanı isimler tarafında ayrı başlıklar halinde anlatıldığı "Osmanlı İstanbul’unda Kadın" kitabında, Prof. Dr. Serpil Çakır tarafından kaleme alınan "Var’lık" başlıklı bölüm oldukça dikkat çekiyor. Çakır, incelemesinde Osmanlı döneminde kadınların çok fazla bilinmeyen hak mücadelesine, bu topraklardaki ilk feminist hareketlere ışık tutuyor.
Uçuşu gerçekleştirmeden önce Belkıs Şevket Hanım, orada bulunan kadınlara “Kadınlar cesur olmalı, vatan-ı mukaddesimizi cesaret kurtarır. Kadınlık anca cesaretle tali eder” dedi.
Osmanlı feminist hareketinin önemli bir kurumu olan dernek, 28 Mayıs 1913’te Ulviye Mevlan tarafından kuruluyor. Cemiyetin yönetimi seçimle belirleniyor. Cemiyet kanalıyla kamuoyunda ses getiren çeşitli eylem ve kampanyalar düzenleniyor. Prof. Çakır, ilk kadın eylemlerini şöyle anlatıyor: "Bunlardan biri dernek üyesi olan Belkıs Şevket Hanım’ın 13 Aralık 1913’te Tayyare Okulu’ndan pilot eğitmeni olan Fethi Bey’in kullandığı tek motorlu, üstü açık askeri tayyare ile Yeşilköy’den kalkış yaparak Pangaltı, Boğaziçi ve Üsküdar semalarında yaptığı uçuştur. Kadın pilotlar kadar olmasa da kadınların uçağa binme eylemine başvurmaları o dönem için bir hayli dikkat çeken bir hadisedir. Gaye, kadınlarla ilişkilendirilen bir meziyet olarak pek görülmeyen cesaretin kadınlarda var olduğunu kanıtlamak, kadınlara ilişkin önyargıları kırmaya çalışmaktır."
DÜNYADA SES GETİRDİ
Belkıs Şevket Hanım, cemiyet üyelerinin, cemiyetin merkezi olan Sultanahmet Binbirdirek’te bulunan Kadınlar Dünyası’nın idarehanesinde buluşmasından sonra otomobillerle uçuşun gerçekleştirileceği Yeşilköy’e hareket edilmiş. Cemiyetin flamasıyla hava meydanında çekilen fotoğraflar, eylemin imparatorluk içi kadar dışına da taşınmasına neden olmuştur. Uçuşun detayları fotoğraflarla Kadınlar Dünyası’nda yer bulurken bu hadise özellikle Doğu’da İslam Dünyası’nda büyük yankı yapmıştır. İstanbul’da yer bir müteşebbisin, uçuşun anısını ebedileştirmek için ürettiği kolonya şişesinin üzerine Belkıs Şevket’i yerleştirmesi epey ilgi çekmiştir.
Kitapta, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerindeki İstanbul kadını edebiyattan sanata, çalışma hayatından modaya, eğitimden hak mücadelesine, güzellik yarışmalarından sinemaya her yönüyle ele alınıyor.
Uçuş sonrası Belkıs Şevket Hanım, farklı ülkelerden kadınların tebrik mesajını almıştı.
7 KADIN İŞE ALINDI
Prof. Çakır’ın incelemesinde yer alan bilgilere göre o dönemde kadınlar tarafından yürütülen bir kampanya sonucunda ilk kez bir kamu kuruluşunda kadınların işe girmesi sağlanıyor. Çakır şöyle anlatıyor: "Süreç, Telefon İdaresi’nin kadınların işe alınacağı yönündeki ilanıyla başlamış fakat ilana yanıt veren kadınlar reddedilmiştir. Başvurunun yabancı dil bilme koşulu yüzünden uygun bulunmadığı gerekçesi ile reddedilmesi üzerine ilgili kurum ve İçişleri Bakanlığı doğrudan muhatap alınarak eleştirilmiştir. Hesap soran yazı ve mektuplarla bir süre Kadınlar Dünyası’nda polemik yürütülmüştür. Bu kampanya 5 Aralık 1913’te aralarında sonradan tiyatrocu olarak göreceğimiz Bedia Muvahhit’in de olduğu 7 Müslüman kadının işe alınmasıyla sonuçlanmıştır. Hamiyet Derviş, Bedia Şekip (Muvahhit), Bedra Osman, Mediha Enver, Refika Mustafa, Semiha Hikmet, Nezihe Mustafa arasından Bedra Osman’ın bu kuruma müfettiş olarak atanması, ilk iş müfettişi kadın olarak tarihe geçmesi önemlidir. Ancak memur sayısının
7 ile sınırlanması beklentiyi karşılamamıştır."
