Dünyanın okyanusları, milyonlarca canlı türüne ev sahipliği yapıyor. Ancak tüm bu yaşam, denizlerin sadece en üst katmanında, yani güneş ışığının ulaşabildiği “fotik bölge”de gerçekleşiyor.
Ne var ki, yeni bir araştırma bu hayati ışık penceresinin daraldığını ve son yirmi yılda okyanusların beşte birinden fazlasının karardığını ortaya koyuyor. Bilim insanları bu değişimin, okyanus ekosistemlerini kökten sarsabilecek bir tehdit olduğunu vurguluyor.
Plymouth Üniversitesi’nden deniz biyoloğu Thomas Davies ve Exeter Üniversitesi’nden deniz biyogeo-kimyacısı Tim Smyth, okyanus kararmasına dair büyüyen kaygılara rağmen kimsenin bu değişimin ölçeğini tam olarak ölçmediğini fark etti.
Daviesi “Yüzeyin renginin plankton topluluklarındaki değişimlerle birlikte değiştiğini gösteren çalışmalar vardı. Bizim sonuçlarımız, bu değişimlerin geniş çaplı kararmaya yol açarak, güneş ve aya bağımlı canlılar için yaşamsal öneme sahip ışığın azaldığını gösteriyor.” diyor.
Araştırmacılar, 2003-2022 yılları arasındaki NASA uydu verilerini sayısal modellerle birleştirerek, fotik bölge derinliğinin küçüldüğüne dair net kanıtlar elde etti. Bu daralma, deniz yaşamının barındığı üç boyutlu habitatın küçülmesi ve canlılar arasında daha fazla kaynak rekabeti anlamına geliyor. Özellikle okyanusun yaklaşık yüzde 10’unda fotik bölgenin derinliği 50 metreden fazla azalırken, yüzde 2,6’sında bu kayıp 100 metreden fazla oldu.
Fotik bölge, güneşten gelen ışığın ve ay ışığının deniz yüzeyinden geçebildiği en üst katman. Fotosentez yapan fitoplanktonlar, yosunlar ve deniz çayırları bu ışığa muhtaç. Onlara bağımlı olan mercanlar, kabuklular, balıklar ve deniz memelileri de bu katmanda yaşamak zorunda. Smyth, “Fotik bölge yaklaşık 50 metre daralıyorsa, ışığa ihtiyaç duyan hayvanlar yüzeye sıkışmak zorunda kalır. Bu, tüm ekosistemin işleyişini temelden değiştirebilir.” ifadelerini kulandı.
Işık derinliğini etkileyen pek çok faktör var. Örneğin ekvatora dik gelen ışık, daha derine nüfuz edebilirken, kutuplarda ışığın geliş açısı ve sudaki tortular nedeniyle fotik bölge çok daha sığ kalıyor. Bu yüzden araştırmacılar, en belirgin değişimlerin Arktik ve Antarktik bölgelerde görüldüğünü söylüyor. Ancak son yıllarda artan tortu, organik madde ve besin yüklemesi, özellikle kıyılarda, ışığın geçişini daha da zorlaştırıyor.
Davies ve Smyth, bu kararmanın nedenlerinin insan kaynaklı ve doğal faktörlerin birleşimi olduğunu belirtiyor. Kıyılarda tarım ve sanayiden gelen besin yükleri, Baltık Denizi veya İngiltere ve İskoçya kıyılarında gözle görülür etki yaratıyor. Öte yandan, iklim değişikliği Körfez Akıntısı ve kutup bölgelerinde de okyanusların doğal döngüsünü hızla değiştiriyor.
