Manipülatif davranışların en yaygın ve yıkıcı tekniklerinden biri olan "gaslighting" veya gerçekliğin çarpıtılması, Merriam-Webster'a göre 2022 yılının kelimesi olarak kabul edildi. Bu manipülasyon yöntemi, özellikle manipülatörler ve narsistik kişilikler tarafından sıkça kullanılan bir taktiktir.
Gaslighting, kişiyi kafası karışmış ve belirsiz bir durumda bırakmayı, kendi düşüncelerinden, gördüklerinden, deneyimlerinden veya eylemlerinden şüphe etmeye zorlamayı amaçlar.
Gerçekliğin bu şekilde sorgulanması, manipülatörlerin kurbanlarını zayıflatmalarına yardımcı olan güçlü bir strateji sunar. Gaslighting, sadece romantik ve arkadaşlık ilişkilerinde değil, aynı zamanda profesyonel ortamlarda, politikada ve medyada da görülebilir.
Profesör ve yazar Jeffrey Bernstein, Psychology Today’de yayımlanan makalesinde, bu manipülasyon tekniğini tanımamıza yardımcı olacak dört yaygın ifadeyi ve kendimizi nasıl koruyabileceğimizi açıklıyor. Bernstein, "Gaslighter'lar," diye yazıyor, "ister romantik ilişkilerde, ister arkadaşlıklarda veya iş yerinde olsun, anlatıyı kontrol etmek ve gerçeklik algınızı zayıflatmak için belirli ifadeler kullanırlar. İşte en sık karşılaşılan gaslighting ifadeleri ve bunlara karşı kendinizi nasıl savunabileceğiniz."
"Çok hassassın"
Gaslighting’in en yaygın kullanılan ve karşıdaki kişiyi istikrarsızlaştırmaya yönelik ifadelerinden biri de "Çok hassassın" veya "Abartıyorsun" gibi cümlelerdir. Manipülatörler, bu tür ifadelerle kendi toksik davranışlarını inkar ettirip, karşılarındaki kişiyi duygularının aşırı olduğunu veya yanlış bir niyet taşıdığını düşündürmeye çalışır. Örneğin, kırıcı bir davranışta bulunduklarında, muhataplarının duygularını küçümsemek ve onları suçlamak için bu tür ifadeleri kullanabilirler.
Ancak başkalarının duygularını inkar etmek, tehlikeli bir davranıştır çünkü bu durum kişinin özgüvenini zedeler ve sonunda kendisini değersiz hissetmesine yol açabilir. Uzman Jeffrey Bernstein, bu zararlı etkiden korunmanın yolunu, duygularımıza sahip çıkmak olarak tanımlıyor. "Duygularımı kabul etmelisin, çünkü benim incinme hakkım var." gibi ifadeler kullanmak, duygularınızın geçerli olduğunu ve küçümsenmeyeceklerini açıkça gösterir. Bernstein, bu yaklaşımın, duyguların değerli olduğunu ve onlara saygı gösterilmesi gerektiğini vurguladığını belirtiyor.
"Böyle bir şey asla olmadı"
Manipülatörler, genellikle geçmişte yaşanan bir durumu inkar ederek muhataplarını hızla istikrarsızlaştırmaya çalışırlar. Amaçları, tarihi yeniden yazmak ve diğer kişinin hafızasından ya da algılarından şüphe duymasını sağlamaktır. Eğer manipülatör, konuştuğu kişinin zihninde şüphe oluşturabilirse, öz saygısını zedeler ve hafızasından şüphe etmesine yol açar, böylece kendi hikayesine dair versiyonunu kabul ettirebilir.
Uzman Jeffrey Bernstein, bu tür durumlarla karşılaşıldığında, olası bir yanlış anlamayı gündeme getirerek kendi bakış açınızı ve olguların sizin versiyonunuzu savunmanızı öneriyor. Bu yaklaşım, şüpheye yer bırakmayacak şekilde kendi versiyonunuzu sunmanıza yardımcı olur. Bernstein, "Bu yanıt, hafızanıza olan güveninizi pekiştirirken, tartışmaya yol açmadan kendi bakış açınızı net bir şekilde ifade etmenizi sağlar." şeklinde açıklıyor.
"Bunun hakkında çok fazla düşünüyorsun"
Manipülatörler, başkalarının duygularını inkar ederek ve onları izole edip istikrarsızlaştırarak psikolojik açıdan büyük zorluklara yol açan bir taktik uygularlar. Bu kişiler, karşılarındakilerin endişelerini gidermek yerine, sürekli olarak bu duyguları görmezden gelirler. İşte bu yüzden, kişinin kendi bakış açısını ve hislerini net bir şekilde ifade etmesi son derece önemlidir. İçgüdülerinize güvenmek ve düşünmenin, tıpkı hissetmek gibi hayatta bir kazanım olduğunu kabul etmek, başkalarına kim olduğunuzu açıkça ortaya koymanıza ve manipülasyonlara karşı durmanıza olanak tanır. Böylece, zehirli ilişkilerden kurtulabilir ve kendi özgüveninizi yeniden inşa edebilirsiniz.
"Herkes benimle aynı fikirde"
Narsistik kişiliklerin kurduğu kontrol ilişkilerinde sıkça karşılaşılan bir durum, manipülatörlerin karşılarındaki kişiyi izole etmeye çalışmasıdır. Bu izole etme stratejisinde, manipülatör, "herkes benim gibi senin çok duygusal olduğunu düşünüyor" gibi ifadelerle muhatabının duygularını sorgulamaya ve yalnızlaştırmaya çalışır. Uzman Jeffrey Bernstein, bu tür manipülasyonlara karşı durmamızı ve izole edilen kişiyi çevresindeki akrabalarla temasa geçerek onların duygularını öğrenmeye teşvik ediyor. Duygularımızı doğru şekilde tanımanın ve başkalarını sorgulamaktan kaçınmamanın önemini bir kez daha vurgulayan Bernstein, "Bu tür yanıtlar, sizi hayali grup görüşlerine kaptırmaktan korur ve tartışmayı kendi bakış açınıza yönlendirebilmenizi sağlar" diyor.
Bu dört zararlı manipülasyon tekniğinden korunabilmek için güçlü sınırlar koymak ve sağlam bir özgüvene sahip olmak gerektiğini belirten Bernstein, "Eğer biri sürekli olarak duygularınızı geçersiz kılıyorsa, onlarla olan duygusal etkileşiminizi sınırlayın. Dışarıdan bir bakış açısı edinin," diye ekliyor. Uzman, son olarak, durumu kontrol altına almak için güvendiğiniz arkadaşlarınızla veya bir terapistle konuşmanızı tavsiye ediyor.
