Genetik mühendisliği ürünü olan canlı türleri

Seçici çoğaltma veya yetiştirme, bir bitki ya da hayvan türünün, istenilen özellikler elde edilene kadar, o özelliklere yakın bireylerinin seçilip aşılanması/çiftleştirilmesi işlemine deniyor. Laboratuvar işlemini andıran yetiştirme şekli, aslında insanların tarım devrimini yaşamasından beri aktif olarak yapılıyor. İşte ilkel genetik mühendisliği ürünü olan 7 canlı türü:

Havuç

Dünyanın her yerinde turuncu renkte olan havuçların orijinal renginin aslında turuncu olmadığını söylesek? 17. yüzyılda Hollanda'da yaşayan çiftçiler, ülkelerine bağımsızlık getiren Willem van Oranje'yı (Turuncu Willem) hatırlamak için gerçek renkleri mor (Doğuda), beyaz ve kırmızı (Batıda) olan havuçları karıştırıp bugünkü turuncu rengi elde ettiler. Böylece, binlerce yıldır insan hayatında olan rengarenk havuçlar artık sadece küçük bölgelerde görülebiliyor.



Ama bazı bilginlere göre turuncu havuçların tarihi 16. yüzyıl Türkiyesine dayanıyor. Doğu ve batıdan gelen değişik renkteki havuçlar bilinçli veya bilinçsiz bir şekilde Anadolu insanı tarafından karıştırılıp turuncu hibridlerin tohumu atılmış olabilir.

Mısır

10.000 yıl önce, şimdiki Meksika'da yaşayan çiftçiler anavatanı Amerika kıtası olan mısırı kültürlemeye, hangi tohumları ekeceklerine karar vererek başladılar. Hasatın bazısı diğerlerine kıyasla daha büyük, daha lezzetli veya daha yumuşaktı. Böylece çiftçiler istedikleri karakteristik özelliklere sahip olan bitkileri toplayıp gelecek dönem için onların tohumlarını ektiler. Böylece severek yediğimiz bugünkü mısır ortaya çıktı.

Yabani hardal bitkisi

Belki de listenin en ilginç seçici yetiştirme hikayesine sahip olan canlı budur. Latince adı Brassica Oleracea olan bu sıkça bulunan bitki, 6 tane sebzenin atası. Yüzlerce yıldır çiftçiler yabani hardal bitkisinin kökü, yaprakları, çiçeği, çiçek kökleri gibi yerlerini ayrı ayrı yetiştirdi. Sonuç olarak ortaya çıkan sebzeler ise, her eve giren ve severek tüketilen kara lahana, brokoli, karnabahar, lahana, Brüksel lahanası ve yer lahanası.



Seçici çoğaltma işlemleri burada da bitmemiş ve özellikle beyaz lahana bitkisinin büyümesini sağlamak için yıllarca en büyük ve sağlıklı olanlar seçilip aşılanmıştır. Yabani hardal bitkisinin hikayesi seçici çoğaltma için verilen en önemli örnektir.

Muz

Muz lezzetli, soyması ve yemesi kolay. İçinde çok fazla da vitamin barındırıyor. Peki bu kadar mükemmel bir meyve nasıl oluşmuş dersiniz? Cevabı yine seçici yetiştirme... Yabani muzların kabukları çok kalın ve içindeki çekirdeklerin büyük ve sert.



Ama her gen aktarımında mutasyonların olması, her yabani muzun tam anlamıyla aynı olmamasını sağlıyordu. Bazıları daha ince, çekirdeksiz ve tatlıydı. Tam da muzdan istenilen özellikler! Böylece çiftçiler bu muzları seçip aşılayarak, bugün afiyetle yediğimiz mükemmel muzu üretti.

Bamya

Bamya bitkisi Sarı Mozaik Hastalığı'na yatkın bir bitki olduğundan, bamyanın yenilebilen kısmı küçülmeye ve sarı bir yeşile döndü. Yenilemeyecek hale gelen bu sağlıklı bitkiyi yeniden hayata döndürmek isteyen çiftçiler ise çözümü, bamyayı hibiscus çiçeğiyle çoğaltıp bugünkü bamyayı elde ettiler.

Köpek

Binlerce yıl önce evcilleştirilmiş olan köpekler, ortak bir yabani kurt atasından geliyor. Ama insanlar ihtiyaçları doğrultusunda, istedikleri özellikleri taşıyan mutasyonları tutmak için, o köpekleri özellikle birbiriyle çiftleştirdi. Dünyada 400 cinsten fazla köpek var ve cinslerin sağlam tutulması için köpekler en yakın akrabalarıyla çiftleştirilip, gen havuzundaki büyük değişiklikler engelleniyor.



Aynı özellikteki ve ailedeki köpeklerin yüzyıllardır çiftleştirilmesi sonucunda ise, gen değişimi olasılığı neredeyse yok denecek kadar azalıyor. Bu sayede iki köpeğin yavrularının neredeyse onların klonu olacağını tahmin etmek zor olmuyor. Köpeklerin bu kadar fazla cinse sahip olması, seçici yetiştirmenin hayvanlardaki en büyük örneğidir.

Tavuk

Fotoğrafta da görüleceği üzere, tavukların boyutları son 50 yıl içerisinde fazlasıyla değişti. Şimdiki tavuklar hem daha büyük hem de hızlı gelişiyor. Ama tavuk üreticileri seçici yetiştirmeyi yaparken iki şeye dikkat ediyor. Kilosu ve vücudundaki et oranı fazla olan tavuklar ve çok yumurtlayanlar.

Çok yumurtlayan tavuklar et için yetiştirilenlere göre çok hızlı gelişmiyor ama kullanılma amacına diğerlerinden daha çok hizmet ediyor. Eti için yetiştirilen tavuklar ise, normal bir tavuğun 2 katı hızda büyüyebiliyor.

Seçici yetiştirmenin iyi ve kötü yanları nedir?

Seçici yetiştirme insanların hayatına birçok kolaylık ve avantaj getirrdiği halde birçok da dezavantaja sahip. Bedava olması, üreticinin kendi isteğine göre seçici yetiştirme yapabilmesini sağlıyor. Ayrıca daha fazla hasat odaklı bir şey olduğundan, üretici daha çok para kazanıyor. Seçici yetiştirme kaliteyi artırıyor, hayvanları veya bitkileri etkileyen hastalıkları ortadan kaldırıyor ve bunu yapmanın insana zararlı hiçbir yanı yok.


Seçici yetiştirmenin getirdiği en büyük dezavantajlardan birisi ise çeşitliliği azaltıyor olması. Aynı aile içinde çiftleşme yaptırıldığından hayvanlar birbirine benziyor ve yeni cinslerin türemesi bir anlamda önlenmiş oluyor. Hastalıkları yok edebilme özelliğinden bahsettiğimiz halde, bütün türün genetik özellikleri birbirine benzediğinden yeni bir hastalığın ortaya çıkması bütün bir türü yok edebilir.