Ozan BİNGÖL

Kamu yayıncılığı görevini yerine getirmeyen TRT’nin kamu kaynaklarıyla finansmanını tartışmak zorundayız.

Pek çok ülkede kamu yayıncılığı söz konusu olup kamu yayıncılığı yapan kuruluşlar reklam ve diğer faaliyet gelirlerinin yanında ruhsat ve bandrol ücretleri gibi çeşitli vergi benzeri gelirlerle ve bütçeden yapılan sübvansiyonlarla kamu kaynakları kullanılarak finanse edilmektedir. Kamu kaynaklarıyla finansmandaki temel yaklaşım, bu kurumların kamusal yayıncılık ilkelerine uygun olarak kamunun doğru haber alma ihtiyaçlarını bağımsız ve tarafsız olarak sunmalarıdır.

Türkiye’de de kamu yayıncılığı yaptığı varsayımıyla sadece 2023 yılında TRT’ye 18 milyar liranın üzerinde zorunlu, vergi benzeri bir unsur olan bandrol ücreti ödedik. 2004 yılından bu yana yaptığımız ödemelerin tutarını aşağıda ayrıntılı açıklayacağım.

Peki, 2954 sayılı TRT Kanununun “Yayın Esaslarını” düzenleyen 5. Maddesinde yer alan kamu yayıncılığının gereği olarak;  

* Ülkenin kurucu değerlerine sahip çıkmak,

* Haberlerin toplanması, seçilmesi ve yayınlanmasında tarafsızlık, doğruluk ilkelerine bağlık kalmak,

* “Kamuoyunun sağlıklı ve serbestçe oluşabilmesi için kamuoyunu ilgilendirecek konularda yeterli yayın yapmak; tek yönlü, taraf tutan yayın yapmamak ve bir siyasi partinin, grubun, çıkar çevresinin, inanç veya düşüncenin menfaatlerine alet olmamak” 

Şeklindeki yayın ilkelerine uymakta mıdır?

Kamuoyunda, hakim inanış TRT’nin kamu yayıncılığı ilkelerine riayet etmediği yönündedir. 
Gelirlerinin onda dokuzu vergi benzeri kamu kaynaklarından oluşan TRT’nin kamu yayıncılığı ilkelerinden sapması veya ilkelerin tam tersi yönde faaliyet göstermesi durumunda ödediğimiz “TRT Vergileri”nin hesabını sormak her vatandaşın hakkıdır.

20 YILDA 10,8 MİLYAR DOLAR TRT VERGİSİ ÖDEDİK

TRT’ye, literatürde vergi benzeri yükümlülük olarak ifade edilen türde bandrol ücreti ve elektrik faturalarında TRT payı ödedik. Zorunlu bu ödemeleri yapmadan ilgili ürünleri alamadığınız için bu ödemeler vergi ile aynı niteliktedir. Bu nedenle ben TRT’ye yaptığımız zorunlu ödemeleri “TRT Vergisi” olarak isimlendirmenin daha uygun ve gerçekçi olduğunu düşünüyorum.

Son 20 yılda, yani 2004-2023 döneminde TRT’ye ödediğimiz bandrol ücreti ve TRT payının tutarı 55 milyar 950 milyon liradır. Tabi son dönemde yaşadığımız enflasyon nedeniyle geçmiş yıllar TL rakamları anlamını kaybediyor. Bu nedenle, her yılın ortalama dolar kuruyla ödediğimiz TRT vergilerini hesaplamak zorunda kaldık. Bu hesaplamaya göre 20 yıllık dönemde karşımıza 10,8 milyar dolarlık TRT vergisi ödemesi çıkıyor. Bugünkü dolar kuruyla 356 milyar liradan bahsediyoruz.

TRT REKLAM GELİRİ ELDE ETMEK İÇİN UĞRAŞMIYOR

Mevcut durumda, TRT’nin en büyük gelir kalemi bandrol ücretidir. 1 Ocak 2022’den itibaren kaldırılan elektrik faturalarından tahsil edilen TRT payı da uzun yıllar TRT’nin ana gelir kalemlerinden birisi olmuştur.

TRT, artan TRT vergisi tahsilatlarıyla birlikte reklam geliri elde etmek için uğraşmaya gerek görmüyor. TRT vergisi tutarının harcamaya yetmeyeceği düşünüldüğünde, reklam gelirlerini artırmak veya giderleri kısmak yerine hemen bir Cumhurbaşkanı Kararı ile bandrol ücreti oranları artırılıyor. Onlarca kanalı için harcadığı para ve pek çok yapım için akıttığı on milyonlarca lirayla orantısız bir şekilde düşük reklam geliri performansı sorgulanmıyor.

Yukarıdaki şekilde, TRT’nin toplam gelirleri içinde reklam, yayın ve ürün satışı şeklindeki asıl faaliyet gelirlerinin ne kadar küçük bir yer tuttuğu ve zaman içinde nasıl azaldığı açık olarak görülmektedir.

2004 yılında TRT’nin reklam gelirleri, toplam gelirleri içinde yüzde 33,6 düzeyinde idi. 2020 yılında bu oran yüzde 6,7’ye kadar düştü. 2023 yılında reklam gelirlerinin toplam gelirler içindeki payı yüzde 11,1 seviyesindedir.

Elektrikte TRT payının kaldırılmasından sonra artırılan bandrol ücretleri nedeniyle TRT’nin gelir açısından hiç sıkıntı çekmediği, bu nedenle de reklam gelirlerinin payını artırma yönünde bir çaba göstermediği anlaşılmaktadır. Yani TRT’nin bütçe imkanlarına göre harcama yapması değil, harcamasına göre bütçesini istediği kadar büyütme imkanı vardır. Türkiye’de böyle bir imkan çok nadir kurumlarda söz konusudur.  

TRT'NİN BANDROL GELİRLERİ 2 YILDA 5,2 KAT ARTTI

1984 yılından beri elektrik faturalarında zorunlu olarak ödediğimiz TRT payı 7346 sayılı Kanunla 1 Ocak 2022’den geçerli olmak üzere kaldırıldı. Pek çok kişi sevindi. Ama boşuna, kalkan bu TRT Payı, bandrol ücretleri artırılarak fazlasıyla telafi edildi. 2002 Ocağında elektrik faturalarında kaldırılan TRT payına sevinemeden 2022 Mayıs ayında bandrol ücretlerinde yüzde 100’e varan zamlar yapıldı.

26.05.2022 tarih ve 31847 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 5610 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile TRT bandrol ücretlerine yapılan bandrol ücreti oran artışı ile birlikte bazı ana mal gruplarında 26.05.2022 tarihinden itibaren geçerli yeni oranlar aşağıdaki gibi olmuştur:

* Cep telefonlarında yüzde 10 olan oran yüzde 12’ye, (artış oranı yüzde 20)

* Radyolu kulaklık, radyolu koşubandı, radyolu duşakabin ve benzerlerinde yüzde 8 olan oran yüzde 14’e, (artış oranı yüzde 75)

* Tablet ve bilgisayarda yüzde 2 olan oran yüzde 4’e (artış oranı yüzde 100)

* Uydu alıcıları, TV kutularında yüzde 10 olan oran yüzde 12’ye, (artış oranı yüzde 20)

* Kara taşıtlarında yüzde 0,4 olan oran ise yüzde 0,8’e, (artış oranı yüzde 100)

* Diğer taşıtlarda yüzde 0,01 olan oran yüzde 0,02’ye yükseltildi. (artış oranı yüzde 100)

Bu artışlarla birlikte TRT’nin bandrol gelirleri şaha kalktı. 2021 yılında 3,5 milyar lira olan bandrol gelirleri 2023 yılında 18,8 milyar liraya çıktı. Yani 2 yıl içinde TRT bandrol gelirleri 5,2 kat arttı.

BANDROL ÜCRETİ ZAM OLARAK YANSIYOR

Pek çoğunuz, ürünün fiyatına gömülü olduğu için ödediğiniz TRT bandrol ücretinin farkında bile değilsiniz. Ama TRT bandrol ücreti pek çok üründe fiyatlar üzerinde önemli düzeyde etkide bulunuyor. Aşağıda, TRT bandrol ücreti nedeniyle daha fazla ödemek zorunda kaldığımız tutarlara ilişkin bazı örnekleri sıraladım. Ancak, şunu da hatırda tutun: bu tutar üzerinden ayrıca KDV’de hesaplanmakta olup ürünün fiyatına etkisi aşağıdaki tutarların yüzde 20 fazlasıdır.

TRT Bandrol Ücreti için örnekler;

* Vergisiz fiyatı 1.000.000 lira olan bir traktör için yüzde 0,8 = 8.000 TL,

* Vergisiz fiyatı 1.000.000 lira olan bir otomobil için yüzde 0,8 = 8.000 TL,

* Vergisiz fiyatı 10.000 lira olan bir tablet bilgisayar için yüzde 4 = 400 TL,

* Vergisiz fiyatı 10.000 lira olan bir cep telefonu için yüzde 12 = 1.200 TL,

* Vergisiz fiyatı 10.000 lira olan radyolu bir koşu bandı için yüzde 14 = 1.400 TL,

* Vergisiz fiyatı 10.000 lira olan bir televizyon için yüzde 16 = 1.600 TL,

BANDROLE TABİ CİHAZ LİSTESİ VE ORANLARI

Televizyondan radyoya, telefondan akıllı saate kadar pek çok ürün için TRT bandrol ücreti ödüyoruz. Aşağıda cihazlar ve tabi oldukları TRT bandrol ücretlerinin güncel tam listesini verdim.

ÖĞRENCİNİN TABLETİNDEN ALINAN ÜCRET FAİZDE DEĞERLENDİRİLİYOR

TRT vergileriyle her yıl artan TRT bütçe fazlaları, bankalarda mevduat faizlerinde, devlet tahvillerinde veya diğer menkul kıymet alım satımında kullanılıyor. Böylece TRT, öğrencinin tabletinden aldığı bandrol ücretini faizde değerlendiriyor.

TRT’nin gelirleri, bazı malları alırken mecburen ödediğimiz bandrol ücretleri, reklam, yayın ve ürün satış gelirleriyle faiz ve benzeri faaliyet dışı gelirlerden oluşmaktadır. Aşağıdaki verilerden görüldüğü üzere, TRT bizlerden topladığı vergileri faizde, Devlet Tahvili ve Hazine Bonosu alımında ve bilmediğimiz diğer yatırım araçlarında değerlendirerek önemli miktarda faaliyet dışı ve olağandışı gelir elde etmiştir. Yani, öğrencinin tabletinden, cep telefonundan alınan bandrol ücretleri faize yatırılmış. Gelirimiz fazla, bu bandrol ücretlerini düşürüp enflasyonla mücadeleye katkı yapalım denilmemiş.

TRT’nin reklam, yayın ve ürün satış gelirleri toplam gelirleri içinde yüzde 10’lar seviyesinde küçük bir yer tutmaktadır. Buna karşılık, yüksek bandrol gelirleriyle kasası şişen TRT bu paraları faizde ve diğer menkul kıymetlerde yatırım yaparak değerlendirmiş ve reklam gelirine yakın bir gelir elde etmiştir.

TRT FAALİYET RAPORLARINA GÖRE KÂR VAR AMA VERGİ YOK

TRT Faaliyet Raporlarına göre TRT çok verimli ve yüksek kâr marjı ile çalışan bir kurum görünümündedir.

TRT’nin yıllar itibariyle elde ettiğini iddia ettiği kar rakamları aşağıdaki gibidir:

TRT yukarıdaki kâr rakamına ulaşırken vatandaşın zorunlu olarak ödediği bandrol ücreti ve 2022 yılına kadar elektrikte TRT payını faaliyet geliri olarak bilançolarına yansıtmaktadır. Yani bunları, faaliyeti sonucunda elde ettiği bir gelir gibi değerlendirmektedir.  

Sonra, vergilerimizle oluşan bu yüksek kârı faizde değerlendiriyor, bir de oradan faiz geliri veya çeşitli menkul kıymet gelirleri elde ediyor.

Ama burada kritik soru şu, bu kadar kârlı olduğunu iddia eden TRT neden bir kuruş Kurumlar Vergisi ödemiyor. Ödüyorum diyorsa buyursun, vergi levhalarını açıklasın. 

BÜTÇE AÇIKLARINA KAYNAK ARAYANLARA DUYURULUR

TRT’nin 2023 yılı Faaliyet Raporunda yer alan özet bilançosuna göre bankada vadesiz ve vadeli mevduat şeklinde olmak üzere 5 milyar 47 milyon lirası bulunmaktadır. Devlet tahvili, Hazine Bonusu ve diğer menkul kıymetlerde değerlendirilen tutar ise 6 miyar 265 milyon liradır. Yani TRT’nin 2023 sonu itibariyle, bandrol gelirleriyle şişen kasası faiz ve menkul kıymet yatırımlarında değerlendirilmektedir. Oysa aynı dönemde Merkezi Yönetim Bütçesi açığını kapatmak için Maliye Bakanlığı her şeyden vergi almak için seferber olmuş durumdadır.

Kaynak arayışında olan Sayın Hazine ve Maliye Bakanına duyuruyoruz, TRT’de 11,3 milyar liralık kaynak duruyor. Kaynağı bütçeye nasıl gelir kayıt ederiz diye de yorulmasınlar. Onun da yolunu gösterelim, yapılması gereken tek işlem 4 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin “Sermaye, kârın dağıtımı ve yedek akçe” başlıklı 546. Maddesinde değişikliğe gitmek ve oluşan karın bütçeye gelir kaydedilmesi yönünde düzenleme yapmak olacaktır.

TRT FİNANSAL VERİLERİNİN ÇOĞUNU GİZLİYOR

TRT’nin 2023 yılı Faaliyet Raporu 700 sayfanın üzerinde. Bu kadar sayfaya sahip bir raporda TRT’nin faaliyetleriyle ilgili her türlü verinin yer alacağı şekilde bir düşünceye kapılıyorsanız yanılıyorsunuz. 700 sayfanın üzerinde bir hacme sahip faaliyet raporunda “Finansal Durum” başlıklı bölüm sadece 3,5 sayfa olarak yer alıyor. Raporun binde beşi finansal verilere ayrılmış. Dolayısıyla, gelirlerinin ayrıntılarını, yaptığı harcamalarını, alımlarının yurtiçi yurt dışı payını, yatırım harcamalarını nerelere yaptığını ve 2000’li yılların ilk on yılında faaliyet raporlarında yer alan ayrıntılı pek çok finansal veri artık TRT faaliyet raporlarında yer almıyor. 

Raporda reklam geliriyle ilgili tek bilgi, önceki yıla göre yüzde 70 artış sağlandığı şeklindedir. Peki önceki yıl ne kadar reklam geliri elde edildi, bu yıl ne kadar reklam geliri söz konusu oldu bilemiyoruz. Buna karşılık “444 0 878 TRT İletişim Merkezi üzerinden 57.769 çağrı cevaplanmıştır.” bilgisini cömertçe paylaşmışlar.

Anlaşılır gibi değil. İnsanın aklı almıyor. Son yirmi yılda bugünkü değeriyle 350 milyar liranın üzerinde kamusal kaynak aktarılan TRT finansal verilerini vatandaştan gizliyor.