Rasyonalizasyon, bireyin psikolojik dengesini koruma amacıyla geliştirdiği bir savunma mekanizmasıdır. Ancak bu mekanizma, bireyin gerçek sorunlarını görmezden gelmesine ve bunlarla yüzleşmek yerine, bu sorunları mantıklı açıklamalarla örtbas etmesine yol açabilir. Rasyonalizasyonun olumsuz etkilerinden korunmak için dürüst bir içsel değerlendirme ve gerekirse profesyonel destek almak önemlidir.
RASYONALİZASYON NEDİR?
Rasyonalizasyon, kelime anlamıyla akılcılaştırma olarak da bilinir. Bireyin, bilinçli ya da bilinçsiz olarak, zorlayıcı veya rahatsız edici duygularını kabul edilebilir gerekçelerle açıklama girişimidir.
Psikolojide bu terim, özellikle bilinçaltında saklanan veya kabul edilmesi zor olan gerçekleri bastırmak amacıyla kullanılır. Örneğin, başarısız bir sınavdan sonra bir öğrencinin, sınavın zor olduğunu veya öğretmenin adil olmadığını söyleyerek başarısızlığını rasyonalize etmesi bu duruma örnek teşkil eder.
RASYONALİZASYONUN NEDENLERİ
Rasyonalizasyonun en temel nedeni, kişinin kendini kötü hissetmesini engellemek ve içsel çatışmalarıyla başa çıkmaktır. Kişiler, toplumsal normlara uymayan ya da kendilerince kabul edilemez buldukları davranışları mantıklı bir çerçeveye oturtarak kendilerini rahatlatırlar. Ayrıca, rasyonalizasyon bireyin özsaygısını korumasına ve dış dünyadan gelen eleştirilerle başa çıkmasına yardımcı olur.
RASYONALİZASYON TÜRLERİ NELERDİR?
SAVUNMA AMAÇLI RASYONALİZASYON: Bu tür rasyonalizasyon, bireyin kendini eleştirilere karşı savunma mekanizması olarak kullanılır. Kişi, yaptığı bir hatayı ya da olumsuz bir durumu mantıklı bir şekilde açıklayarak kendini savunur.
UYUM AMAÇLI RASYONALİZASYON: Bu tür rasyonalizasyon, bireyin toplumda kabul görmek veya sosyal normlara uyum sağlamak amacıyla kullandığı bir savunma mekanizmasıdır. Kişi, davranışlarını toplumun genel kabulüne uygun hale getirmek için mantıklı açıklamalar üretir.
RASYONALİZASYONUN OLUMSUZ YANLARI
Rasyonalizasyon, kısa vadede kişinin kendini iyi hissetmesine yardımcı olabilir, ancak uzun vadede bireyin sorunlarını çözmesine engel olabilir. Rasyonalizasyon, bireyin gerçek sorunlarını görmezden gelmesine ve bunlarla yüzleşmek yerine, bu sorunları mantıklı açıklamalarla örtbas etmesine yol açar. Bu durum, kişisel gelişimin önünde bir engel oluşturabilir ve bireyin içsel çatışmalarının çözülmesini zorlaştırabilir.
RASYONALİZASYONDAN KAÇINMA YOLLARI
Rasyonalizasyondan kaçınmanın en etkili yolu, kişinin kendi duygularını ve düşüncelerini dürüst bir şekilde değerlendirmesidir. Kendi kendini eleştirme ve içsel dürüstlük, rasyonalizasyonun önüne geçebilir.
Ayrıca, bireyin karşılaştığı zorluklarla yüzleşme cesaretine sahip olması, rasyonalizasyonun olumsuz etkilerinden korunmasına yardımcı olabilir. Profesyonel bir destek almak da rasyonalizasyona başvurmadan sorunlarla başa çıkmayı öğrenmek için etkili bir yöntem olabilir.
