İran'dan son dakika haberleri gelmeye devam ediyor... Meşhed'de başlayarak hızla ülke geneline yayılan ve uluslararası arenada yankı uyandıran eylemlerin altında yatan sebep ne? Yetkililer eylemler hakkında hangi açıklamaları yaptı? İran'da değişim mümkün mü? İşte İran'da yaşananların kısa bir özeti...

İRAN'DA OLAYLAR NASIL BAŞLADI?

Sözcü Gazetesi yazarı Zeynep Gürcanlı'nın haberine göre; İran’da son dönemde daha reformcu görülen Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani ile, kendilerini İslami rejimin en büyük koruyucusu olarak gören muhafazakarlar arasında çok ciddi çekişme yaşanıyordu.

İran’ın dini lideri Hamaney, İran’da Hümeyni’nin kurduğu Şii İslam Devleti’nin parametrelerinin en büyük koruyucusu olarak öne çıkarken, Ruhani attığı adımlarla politikalarını “daha fazla özgürlük” yönüne çevirmeye başlamıştı. muhafazakarlar ve reformcular arasında, başta ABD ve İsrail’le kurulacak ilişkiler olmak üzere, İran dış politikasının nasıl yürütüleceği konusunda da ciddi görüş ayrılıkları yaşandığının ipuçları, İran’ın tümü devlet kontrolünde olan, ancak devletin “reformcu” ya da “muhafazakar” kesimini temsil eden gazeteler arasındaki tartışmalarda ortaya çıkmıştı.

[old_news_related_template title="Trump'tan şok mesaj... İran'dan kritik 'yabancı ajan' açıklama" desc="İran'da gösteriler devam ederken, bugün peş peşe açıklamalar geldi. Bunlardan ilki Tahran yönetiminden geldi. İranlı yetkililer, Borujerd bölgesinde olaylarla ilgili bir Avrupalı'yı gözaltına aldıklarını açıkladı. Bu gelişmenin ardından Trump Twitter'da İranlılara seslendi ve 'Zamanı gelince ABD'den büyük bir destek göreceksiniz' dedi." image="https://sozcuo01.sozcucdn.com/wp-content/uploads/2018/01/2017-05-17t194455z_521321126_rc175bcd2400_rtrmadp_3_usa-trump-coastguard-1.jpg" link="https://www.sozcu.com.tr/2018/dunya/trumptan-sok-mesaj-irandan-kritik-yabanci-ajan-aciklama-2158834/"]

Bu açıdan bakınca, İran’da “ekonomik isyan” adı altında başlayan protestoların zamanlaması önem kazanıyor;

Protestolar, İran’da Ruhani rejiminin 1979’dan bu yana yapılmayanı yapıp, rejimin simgesi konumundaki kadınlara Hicab uygulamasında “esnekliğe” gidilmesine ilişkin kararnameden bir gün sonra başladı.

1979 İslam devriminden bu yana yürürlükte olan Hicab uygulamasına göre, İslami kurallara göre giyinmeyen kadınlar ahlak polisleri tarafından gözaltına alınıyordu.

Ancak 27 Aralık’ta, bundan böyle İslami kurallara uygun giyinmeyen kadınların gözaltına alınmayacakları, bunun yerine “İslam dinini öğreten kurslara gönderilecekleri” açıklandı.

İslam devriminden 38 yıl sonra gelen ve Ruhani’nin imzasını taşıyan bu esneklikten tam bir gün sonra ise, Meşhed’de “ekonomik sıkıntılara isyan” adı altında halk hareketleri başladı.

[old_news_related_template title="İran'daki protestolara damga vuran kadın" desc="İran'da binlerce kişinin hükümeti protesto etmek için sokağa döküldüğü isyanda çok sayıda kişi gözaltına alındı, en az 22 kişi ise hayatını kaybetti. Protestolarla ilgili çok sayıda görüntü de sosyal medyaya düşmeye devam ediyor. Nerede çekildiği bilinmeyen ve hızla viral olan bir videoda ise, protestocular arasında bulunan bir kadın göstericinin başı açık şekilde beyaz bayrak sallarken görülüyor. Görüntüler İran'da genç nesil ile eski jenerasyonlar arasındaki uçurumun ne kadar büyük olduğunun göstergesi olarak yorumlandı." image="https://sozcuo01.sozcucdn.com/wp-content/uploads/2018/01/iran01-2.jpg" link="https://www.sozcu.com.tr/2018/dunya/irandaki-protestolara-damga-vuran-kadin-2158294/"]

SOKAKTA KİMLER VAR?

İran’da sokak hareketlerinin başladığı bölge de önemli; Meşhed kenti Şii imamlardan 8’incisi olan İmam Rıza’nın türbesinin bulunması nedeniyle, İran’ın en kutsal kenti olarak anılıyor. Kent, muhafazakarların da kalesi olarak görülüyor.

Nitekim, İran’da Mayıs 2017’de gerçekleştirilen Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde, Ruhani’nin karşısına muhafazakarların en güçlü adayı olarak çıkan İbrahim Reisi de Meşhed’li.

İran’daki gösterilere Ruhani hükümetinin ilk tepkisi de “muhafazakarları” suçlamak oldu. Cumhurbaşkanı Yardımcısı İshak Cihangiri, gösterilerin arkasında “yönetime muhalif isimlerin olduğunu” açıkladı. Cihangiri, “Sokaklarda bir sosyal ve siyasi hareket başladığında, onu başlatan bir süre sonra kontrol edemez hale gelebilir. Bu olayların arkasındakiler, hükümete zarar vereceğiniz diye aslında kendi ellerini yakıyorlar” diye konuştu.

Bu açıklamanın ardından Tahran’da güvenlik zirvesini toplayan Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani ise, siyasi ve kültürel reformlara karşı çıkan muhafazakarları eleştirdi. “Herşey hükümetin kontrolünde değil” diyerek, muhafazar kesimin gücüne atıf yapan Ruhani, İran’da önemli konularda “son söz sahibinin muhafazakar din adamları olduğunu” vurguladı.

[old_news_related_template title="FT'den çarpıcı İran analizi" desc="İngiliz Financial Times gazetesi, editoryal görüş yazısında, İran'da değişim umudunu hala en iyi Ruhani'nin temsil ettiğini, ABD ve İsrail'in protestolara yönelik tutumunun şahin kanada yarayacağını belirtti." image="https://sozcuo01.sozcucdn.com/wp-content/uploads/2018/01/irannn-1.jpg" link="https://www.sozcu.com.tr/2018/dunya/ftden-carpici-iran-analizi-2158005/"]

DIŞ GÜÇLER BU KONUYA NASIL BAKIYOR?

İran’da gösteriler devam ederken, “dış güçler” tartışmasını alevlendirecek peş peşe açıklamalar geldi. Hükümet karşıtı gösteriler sırasında İran’ın batısındaki Borujerd’de bir Avrupalı’nın gözaltına alındığı açıklandı. Gözaltına alınan kişinin uyruğu belirtilmezken, Borujerd’in üst düzey yetkililerinden Hamidreza Abolhassani Tasnim ajansına konuştu.

Abolhassani, “Bir Avrupalı gözaltına alındı… Bu kişi Avrupalı istihbarat servisleri tarafından eğitildi ve göstericilere önderlik etti” açıklamasını yaptı.

Bu açıklamalardan kısa bir süre sonra ise ABD Başkanı Donald Trump açıklamalarda bulundu. Trump Twitter’da, “Yolsuzluk yapan hükümetlerini devirmeye çalışan İran halkına saygılar. Zamanı gelince ABD’nin büyük desteğini göreceksiniz” açıklamasını yaptı.

DEVRİM MUHAFIZLARINDAN AÇIKLAMA

Öte yandan İran’daki Devrim Muhafızları’ndan da bir açıklama geldi. Devrim Muhafızları Komutanı Tümgeneral Muhammed Ali Caferi, gösterilerin başlamasında “eski bir yetkili” olarak tanımladığı kişinin parmağının olduğunu öne sürdü.

Caferi,” Son günlerdeki olaylar, devrimin temel ilkelerini hedef alan bu kişiye bağlı sitelerin çağrısı üzerine çıktı” dedi. Tümgeneral Caferi, söz konusu yetkilini ismini zikretmezken, ülke medyası Ahmedinejad ismi üzerinde odaklandı.

BBC’de yer alan habere göre Caferi, gösterilerin sona erdiğini ve göstericilerin yenilgiye uğradığını duyurdu.

Caferi, ” Güvenlik kurumları bu konuyu araştırıyor,  bu kişinin dâhil olduğu doğrulanırsa gerekli işlemler yapılacak” dedi. İran Eski Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad,  ülkedeki protesto gösterileri başlamadan önce, sık sık ülke yönetimi ve yargı kurumunu sert ifadelerle eleştirmişti.

Tümgeneral Caferi ayrıca ülkedeki protesto gösterilerini kontrol etmek için kendisine bağlı birliklerin sadece üç ilde hem de kısıtlı olarak müdahil olduğunu sözlerine ekledi. Caferi, bu illerin İsfahan, Lorestan ve Hemedan olduğunu kaydetti. Ülkedeki olaylar için ” fitne” benzetmesinde bulunan Caferi, ” Güvenlik güçleri hazırlıklı olmasaydı bu fitnenin şiddeti çok daha geniş olurdu” dedi.

Protesto gösterilerinde tutuklanan bazı kişilerin İran karşıtı güçler tarafından eğitildiğini öne süren Caferi, olaylar sırasında Devrim Muhafızları’na bağlı Besic Milis Gücü’ne bağlı iki kişinin biri av tüfeği ve diğeri bıçaklanarak öldürüldüğü söyledi. Tümgeneral Caferi ayrıca ülkedeki protesto gösterilerini kontrol etmek için kendisine bağlı birliklerin sadece üç ilde hem de kısıtlı olarak müdahil olduğunu sözlerine ekledi. Caferi, bu illerin İsfahan, Lorestan ve Hemedan olduğunu kaydetti.

Ülkedeki olaylar için ” fitne” benzetmesinde bulunan Caferi, ” Güvenlik güçleri hazırlıklı olmasaydı bu fitnenin şiddeti çok daha geniş olurdu” dedi. Protesto gösterilerinde tutuklanan bazı kişilerin İran karşıtı güçler tarafından eğitildiğini öne süren Caferi, olaylar sırasında Devrim Muhafızları’na bağlı Besic Milis Gücü’ne bağlı iki kişinin biri av tüfeği ve diğeri bıçaklanarak öldürüldüğü söyledi.

[old_news_related_template title="Türkiye'den İran açıklaması" desc="İran'da günlerdir devam eden gösterilere ilişkin Dışişleri Bakanlığı bugün yazılı bir açıklama yaptı. ''Olaylardan endişe duyuyoruz.Türkiye, İran'ın huzur ve istikrarına önem atfetmektedir.''" image="https://sozcuo01.sozcucdn.com/wp-content/uploads/2018/01/sur-sondakika-1.jpg" link="https://www.sozcu.com.tr/2018/dunya/disislerinden-iran-aciklamasi-2156590/"]

İRAN'DA DEĞİŞİM MÜMKÜN MÜ?

Tahran’a protestocuları dinleme çağrısı yapan gazete, AB’ye de ABD’nin yanında durmama çağrısı yaptı. İran’da Perşembe günü başlayan protestolar, ülkenin farklı kentlerine yayılarak devam ediyor.

Gösterilerde ölü sayısı 20’yi aştı. ABD Başkanı Donald Trump ve İsrailli yetkililer protestolara destek açıklaması yaptı.

FT, gösterilerde sertlik yanlılarının parmağının var gibi gözüktüğünü, şahin kanadın “ateşle oynadığını” yazdı.

Diğer yandan gazete, dış güçlerin İran’ın iç işlerine karışmasının “akılsızca bir tutum olduğunu da” belirtti:

“Ruhani arada sıkışmış durumda. Bir taraftan kendi rejimindeki şahinler, diğer tarafta ABD Başkanı Donald Trump tarafından zayıflatılıyor. İran’a düşmanlığını gizlemeyen Trump, Twitter’da protestolara destek mesajları paylaştı. Bazı İsrailli siyasetçiler de destek açıklaması yaptı. Bu, akılsızcaydı. Dışarıdakilerin işlere karışması, sertlik yanlılarına baskı için muhteşem bir fırsat veriyor. Bu da Ruhani’yi daha fazla yıpratacaktır.

“Ruhani, mevcut sistem içinde hala değişim için en iyi umudu temsil ediyor. Ancak, ortadaki dışa vurulmuş öfkenin gücü, hükümet için bir sinyal olmalı ve hükümet halkın meşru şikâyetlerine daha fazla yanıt vermeli. İranlılar sonuç görmek istiyor.

“AB, ABD’nin saldırganlığından etkilenmemeli. Cevap, Washington’daki birçoklarının yapmak istediği gibi, rejimi daha fazla sıkıştırmak olmamalı. Bağlantılı kalmak ve kademeli değişimi cesaretlendirmek daha akıllıca olacaktır.”