12 Eylül 1980 darbesinden kısa süre sonra 1982 Anayasası’nı hazırlamak için kurulan, Kurucu Meclis’i oluşturan iki organdan biri olarak “Danışma Meclisi” kurulmuştu. 160 kişiden oluşan Meclisin üyelerinin her biri alanlarında tanınan, bilinen isimlerdi. Yeni Anayasa görüşmelerine Prof. Dr. Orhan Aldıkaçtı başkanlık yapıyordu. Danışma Meclisi’nde Kamer Genç gibi sözünü esirgemeyen Danıştay Üyesi, Fahri Öztürk gibi vali, İbrahim Göktepe gibi idareci, Muammer Yazar, Bekir Sami Daçe, Feridun Günay gibi hukukçular da vardı.

Anayasa Komisyonu, çalışmalarını tamamlayıp Danışma Meclisi’ne sundu. Grup kararı olmadığı için her madde üzerinde isteyen maddenin lehinde, aleyhinde konuşuyordu. Komisyon Başkanı Orhan Aldıkaçtı, her madde üzerinde ayrıntılı açıklamalar yapıyordu. Bazı maddelerde tamamen, bazıları kısmen değiştiriliyordu. Örneğin, seçim dönemlerinde istifa eden bakanların yerine atanan ve yaklaşık üç ay bakanlık yapanlara ömür boyu milletvekili maaşı bağlanıyordu. Danışma Meclisi milletvekili maaşı bağlanabilmesi için en az üç yıl milletvekilliği yapma koşulunu getirmişti.

42 YILDIR KONUŞULUYOR

Konuştuğum 5 Danışma Meclisi Üyesi, “Milli Güvenlik Konseyi’nden (MGK), Danışma Meclisi üyelerine yeni anayasa ile ilgili her hangi bir uyarı gelmiyordu. Eğer olduysa bu Orhan Aldıkaçtı üzerinden yapılmıştır” dedi. Sonuçta Danışma Meclisi’nden 150 madde geçti. 27 madde de MGK tarafından eklendi. Kenan Evren, 8 gün süren anayasayı tanıtma turuna çıktı. Sonuçta yüzde 92 oyla yeni anayasa kabul edilmiş, Danışma Meclisi’nin görevi de 6 Kasım 1982’de sona ermişti.

Aradan 42 yıl geçti. Hemen her siyasi partinin gündemine, “Yeni Anayasa” girdi. Ancak 42 yıldır yeni bir Anayasa yapılamadı. Bu konuda en ciddi adım Cemil Çiçek’in TBMM Başkanlığı döneminde atıldı. Kapsamlı toplantılar yapıldı, görüşler alındı. Yaklaşık 60 madde üzerinde de uzlaşma sağlandı. Sonunda bu maddelerde de değişiklik yapılamadı. Türkiye’nin olağan gündeminde öne çıkan yeni anayasa konusunda Cumhur İttifakı’nda da uzlaşma sağlanmış değil.

ÖNCE ŞUNA KARAR VERİLMELİ

Siz sıfırdan bir anayasa mı yapmak istiyorsunuz, yoksa günün koşullarına göre daha önce değişmiş maddelerin ya da diğer maddelerin değiştirilmesine mi karar vereceksiniz? TBMM Başkanı Numan Kurtulmuş da bu konuda bir karar vermiş değil. Vermesi de son derece zor gözüküyor. Bir taraftan anayasaya uyulmayacak, bir taraftan da yeni anayasa çalışmasından söz edeceksiniz. İkisi yan yana gelmiyor.

Cumhurbaşkanlığı Başdanışmanı ve Hukuk Politikaları Kurulu Başkanvekili Mehmet Uçum, 1982 Anayasası’nın yürürlükteki 154 maddesinden 103’üne dokunulmadığını belirtti ve şunları söyledi:

“1982 Anayasası’na ilişkin değişiklikler konusunda birçok yanlış ve yalan veri ileri sürülüyor. Doğru değişiklik bilgilerini bilerek çarpıtanlar yeni anayasa ihtiyacını değersizleştirme gayretlerini bir de yalanla takviye ediyorlar. Bilmeden yanlış bilgileri kullananlar ise en azından özensiz bir yaklaşım içindeler.”

DEĞİŞEN MADDELER

1982 Anayasası ilk kez 1987 yılında, son kez 2017 yılında değiştirildi. 1987 ile 2017 döneminde yani 30 yılda yapılan anayasa değişikliklerinden 19’u yürürlüğe girdi. Aynı dönemde yapılan ama yürürlüğe girmeyen değişiklik sayısı ise 4 oldu. Bunlardan birisi halk oylamasıyla reddedildi. İkisi Cumhurbaşkanı tarafından TBMM’ye iade edildi ve Meclis teklifleri yeniden görüşmedi. Diğeri ise esastan inceleme yetkisi olmadığı halde Anayasa Mahkemesi tarafından esastan iptal edildi.

Başlangıçta anayasada toplam 177 asıl madde vardı. Bu maddelerden 58’i hiç değişmedi. 45 maddede tali değişiklik (terim/ifade değişikliği) yapıldı. 1982 Anayasası’nın 103 maddesi varlığını halen koruyor.
51 maddede esaslı değişiklik oldu. Bunlardan 31’i yeniden yazıldı ve tümden değiştirildi. 20 maddede önemli değişiklikler oldu. 23 madde ise tamamen yürürlükten kaldırıldı. Şu aşamada 154 asıl madde yürürlükte. Sonuç olarak 1982 Anayasası’nın yürürlükte olan 154 maddesinden 103’ünde ya hiç değişiklik olmadı ya da tali değişiklikler yapıldı.

74 MADDEYE ESASLI MÜDAHALE

Anayasanın 51 maddesinde tümden ya da önemli ölçüde değişiklik oldu. Yürürlükten kaldırılan 23 maddeyi de dikkate aldığımızda 1982 Anayasası’nın 74 maddesine esaslı müdahale yapıldı. 103 maddesi ise ilk kabul edildiğindeki temel yapılarını aynen koruyor.

Mehmet Uçum, “Anayasal içerik bakımından ileri sürülen ‘1982 Anayasası zaten neredeyse tamamen değişti yeni anayasa hedefi gereksizdir’ görüşü tam bir ezberdir, çarpıtmadır ve tamamen dayanaksızdır” diyor ve konuyu şöyle açıyor:

“Değiştirilen ve değiştirilmeyen madde sayısında, hatta yürürlüğe giren değişiklik sayısında birçok gerçeğe aykırı rakam söyleniyor, yazılıyor. Bunlara dayanarak yeni anayasa ihtiyacını ve hedefini eleştirmeye çalışanların ne ölçüde ciddiye alınabileceği halkın takdirindedir. Doğru ve anlamlı bir tartışma doğru veriler üzerinden yapılır. Yeni anayasayı 1982 Anayasası’ndaki değişiklikler sebebiyle gereksiz görenlerin yalana dayalı değil burada açıklanan gerçek veriler üzerinden değerlendirme yapmasını beklemek kamuoyunun hakkıdır.”

Dün, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, CHP Genel Başkanı Özgür Özel’i, AKP Genel Merkezi’nde kabul etti. Anayasanın 101. Maddesinin, “Cumhurbaşkanı seçilenin, varsa partisiyle ilişiği kesilir” fıkrası da kaldırılmıştı. Hem Cumhurbaşkanı, hem parti genel başkanı olanın tarafsız olması da beklenemez. 19 kez değişen bir Anayasa için hala “Darbe Anayasası” deniliyorsa, değiştirilen 74 maddesi için ne demeli?