Amerika’nın önde gelen üniversitelerinden Johns Hopkins verilerinden oluşturulan ve ülkelerin Covid-19’dan çıkış tarihlerini gösteren algoritmalara yer vermiştim.

Ankara Üniversitesi öğretim üyelerinden Prof. Dr. Fatih Tank, Türkiye’de Covid-19 bitiş sürecinin 14 Mayıs’ta başlayacağına işaret etmişti.

Önceki gün yenilediği grafiklere göre; vaka sayısı 14 Temmuz’da 5’e, 24 Temmuz’da 1’e düşüyor.

Algoritma, bugünkü karantina ve kısıtlamaların aynı kalması durumunda elde edilen tarihi yansıtıyor.

Turistik tesisler, AVM’ler açıldığında, sahiller dolduğunda aynı sonuç alınır mı?

Tüm endişe bu!...

★★★

Oliver Wyman New York Ofisi Ortağı ve Finansal Hizmetlerden Sorumlu Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı Dr. Uğur Köylüoğlu da, ABD’nin 50 eyaleti ve 40 ülke için  hazırladıkları “Covid-19 Pandemi Rehberi” ni gönderdi.

Onlar da Johns Hopkins verilerini kullanıyorlar.

Master ve doktorasını Princeton Üniversitesi’nde yapan, 1997 yılında Oliver Wyman’a katılmadan önce Princeton ve Koç Üniversitesi’nde uygulamalı matematik ve mühendislik dersleri veren Köylüoğlu’nun uyarısı şöyle:

- Covid-19 salgınının ülkelerin sağlık sistemleri ve ekonomileri üzerindeki etkisini araştıran ve bu etkileri tahmin etmeye çalışan veri ve modellerin sayısı gün geçtikçe artıyor.

- Aktif vaka sayısı, GSYİH, iyileşme oranları gibi metrikler kullanılarak yapılan statik nokta tahminleri şu an için zaman kaybına sebep oluyor.

- Epidemiyologlar veya ekonomistlerden gelen tahminler arasındaki ciddi farklar ve finansal piyasalarda iki yönlü hareketlilik tahminlerin güvenilir olmadığına işaret ediyor.

- Tahminler arasındaki farklılığın temel sebebi salgının epidemiyoloji, ekonomi, siyaset üzerindeki etkileri ve ilaç tedavisi ve aşı geliştirilmesi konularındaki belirsizliklerdir.

- Ülkeler arasında salgının ekonomik etkilerini azaltmak için alınan izolasyon önlemleri ve diğer devlet aksiyonlarında büyük farklılık bulunuyor.

- Salgının tüketici davranışlarına ve tercihlerine yönelik kalıcı etkisinin bilinmemesi de şu an için bu modellerin güvenilirliğini etkiliyor.

- Ekonomik iyileşmenin V şeklinde mi, U şeklinde mi veya L şeklinde mi olacağı gibi tartışmalar daha önemli konuların önüne geçiyor.

★★★

Köylüoğlu, devletlerin sorması gereken 3 temel soruya işaret ediyor:

- Salgına karşı genel önlemler yerine hedefe yönelik önlemleri nasıl alırız?

- Yeni dalgalar yaşandığı zaman alınması gereken önlemler neler?

- Muhtemel ikinci, üçüncü dalgalar için teşvik planı geliştirildi mi?

Benim de devlete sorularım olacak:

- Bilim Kurulu’nda büyük veri analizi yapan bir uzman yer alıyor mu?

Bir sorum daha olacak:

- Verilerin doğruluğundan emin olabilir miyiz?

★★★

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) Genel Direktörü Tedros Adhanom Ghebreyesus, koronavirüsün sona ermesi noktasından uzak olunduğunu söylüyor.

Çok değil, bundan 3 gün önce basın açıklaması yaptığı video konferansta... Sağlık mı, ekonomi mi ikileminde sıkışan ülkeler mayıs ayı itibarıyla karantinadan çıkış planlarını açıklamaya başladı.

Bilim insanları ısrarla Covid-19’un hastalandırma kabiliyetinin ortadan kalkmasının, aşının bulunması ile mümkün olacağını vurguluyorlar. O nedenle belirli bir zaman diliminde sağlanan “iyileşmeler”; ikinci, üçüncü atakların olmayacağı anlamını taşımıyor.

★★★

Türkiye’de olmakta olanın hepimiz farkındayız.

15 gün-1 aylık genel sokağa çıkma yasağı kararı yerine, mayıs ortası itibarıyla karantinayı gevşetme planı uygulamaya kondu.

İlaç depolandı, ülkenin sağlık ekibi, hastane ve laboratuvar kapasitesi artırıldı.

Artık Covid-19’u kapan, kapacak bir tür “sürü bağışıklığı” sistemine geçiliyor.

Tam da bu noktada, güçlü Covid-19 etki analizleri yapan ve “küresel dayanışma” ağına entegre olan ülkeler, salgınla mücadele planlarında başarılı olabilecek. Sağlık Bakanlığı’nın algoritmasını bekliyoruz...

2021 Temmuz’una kadar olsa yeter!