YENİ EKONOMİK MODEL ARAMAYIN TARİHE BAKIN
Kooperatif, bireylerin tek başına yapamayacakları veya birlikte yapmalarında yarar bulunan işleri en iyi bir biçimde ve maliyet fiyatına yapmak üzere dayanışma suretiyle ekonomik güçlerini bir araya getirmeleri demek!
Mithat Paşa...
Sadrazam ve vali... 23 Aralık 1876’da, Osmanlı İmparatorluğu’nun ilk ve son anayasası Kanun-i Esasi’yi hazırladı. Bir özelliği daha vardı: Ziraat Bankası’nın ve Tarım Kredi Kooperatifleri’nin temeli sayılan Memleket Sandıkları’nı kuran kişiydi. (1863’te, yardımlaşma ve imece felsefesiyle Sırbistan’a bağlı Pirot Kasabası’nda) Memleket Sandıkları ile çiftçiye yüksek faizli krediler veren tefecilere karşı devlet destekli kooperatif bir sisteme geçildi.
Çünkü...
19. yüzyılın ikinci yarısına kadar Osmanlı İmparatorluğu’nda kırsal kesimde yaşayan çiftçilerin kredi ihtiyaçlarını karşılayacak bir sistem yoktu. Çiftçiler bu yüzden yüksek faizli krediler veren tefecilere yöneliyordu. Bir hesaba yıllık yüzde 900’ü bulan faizler yükleniyordu. Bu sebepten aşırı derecede borçlanan çiftçiler borçlarını ödeyemeyince ürünlerini tefecilere vermek zorunda kalıyordu. Çiftçileri tefecilerden kurtarmaya yönelik ilk adımı Niş Valiliği görevinde bulunan Mithat Paşa attı. Mithat Paşa, 1858 yılında yaptığı Avrupa seyahatinde ekonomideki yenilikler konusunda fikir alış verişinde bulundu, Rochdale şehrinde (İngiltere) kurulan kooperatifçilik oluşumları konusunda ayrıntılı bilgilere ulaştı.
Sistem şöyleydi:
Sandıklar ahşap kasalardan üretildi. Bir sandıkla alakalı işleri, köylülerin seçtiği iki Müslüman ve iki Hristiyan üstlenirdi. Günlük hesap defterleri ve nakit paralar bu sandıklarda saklanırdı. Sermaye, toplanan hububat değerlerinden meydana geliyordu. İlerleyen dönemlerde güvenlik amacıyla demir sandıklar kullanıldı. Memleket Sandıkları Nizamnamesi’nin 1867 yılında yayımlanması sonrasında ise ülkenin dört bir yanına sandıklar kuruldu ve uzunca bir süre kullanıldı. Sandık bütçesinden giderler çıkartılınca kalan kârın üçte ikisi sandığın bulunduğu vilayetin imar ve vakıf çalışmalarına aktarılıyordu. Ardından, 15 Ağustos 1888 tarihinde, modern finans anlayışına uygun olarak işlev yapan Ziraat Bankası kuruldu...
Charles Gide ve Atatürk
Paris’te hukuk okudu. Bordeaux Hukuk Üniversitesi, Montpellier ve Paris’te politik ekonomi profesörü olarak atandı. ‘Politik Ekonominin İlkeleri’ kitabı yirmi altı baskı yaptı ve on dokuz dile çevrildi. Charles Gide 1881’de Politik Ekonomi Dergisi’ni kurdu. 1886’dan itibaren, önde gelen üyeleri protestan (Auguste Fabre, Edouard de Boyve) olan bir Fransız kooperatif hareketi olan Nimes ekolü olarak bilinen hareketin teorisyeni oldu. Liberalizm ile sosyalizm arasında üçüncü bir yol denedi. İnsanların birbirlerine sürekli bağımlılığı üzerinden Fransa’da kooperatifçiliğin temelini attı! Sloganları şuydu: “Eğer bir bölgede bir kredi kooperatifi mevcut ise çok yüksek faizle borç veren tefeciler barınamazlar.” Amaç netti: Daha iyi yaşamak, peşin alışveriş, zahmetsiz tasarruf, kötü alışkanlıklarla savaşım, aracıların ortadan kaldırılması, kadınların katılımı, halkın ekonomik eğitimi, mülkiyet sahibi olma, ortaklaşa mülkiyet yaratılması, adil fiyat, kârın ortadan kaldırılması!
Neden Mithat Paşa’nın “Memleket Sandıkları”? Neden Charles Gide’nin “Kooperatifçiliği”? Çünkü... Cumhuriyet devriminin lideri Atatürk’ün etkilendiği iki isim...
CHP’nin kooperatifçiliği parti programında
1924 yılında Zirai Birlikler Kanunu çıkarıldı. Aynı yıl, kooperatiflerin ticari şirketlerden sayılmasına ilişkin fıkra, Ticareti Beriye Kanunu’na eklendi. 1925 yılında tüketim kooperatifçiliğiyle ilgili yasal bir düzenleme yapıldı. 1929 yılında ise Zirai Kredi Kooperatifleri Kanunu kabul edildi. 1935’te, 2834 sayılı Tarım Satış Kooperatifleri Kanunu ile Tarım Kredi Kooperatifleri Kanunu hayata geçti.
Prof. Dr. Mustafa Kaymakçı’nın şu tespiti çok önemli:
“... CHP’nin 1931 tarihindeki 3. Büyük Kongresi’nde resmi programın iktisat bölümünün 4. maddesinde ‘Çiftçimizi kredi ve istihsal kooperatifleri gibi iktisadi teşekküllere mazhar etmek ve teşekkülleri terakki ve tekamül ettirmek gayedir’ denilmektedir. Yine, 1935 yılında yapılan CHP, 4. Büyük Kongresi’nde kooperatifçilikle ilgili 10. madde şöyle kabul edilmiştir: ‘Partimiz, kooperatifçiliği ana prensiplerinden sayar. Kredi kooperatifleri ile toprak ürünlerinin hakiki değerlerinden üretmelerini faydalandıracak olan satış kooperatiflerinin kurulmasına ve çoğaltılmasına önem vermekteyiz. Türkiye Tarım Bankası, tarım kooperatiflerinin ana bankasıdır’...”
Yani...… Bugün pansuman tedavisiyle ekonomiyi düzeltmeye çalışan iktidar model arayışına girmesin! Denenmişi 1923-1938 arasında duruyor!
