2019 yılında ABD’deki Maryland Üniversitesi Philip Merrill Gazetecilik Koleji’nde “medyada dijital çağın getirdikleri” başlıklı bir programa katılmıştım. Program, son dönemde sosyal medyanın yaygın bir şekilde körüklediği “deepfake”, “dezenformasyon”, “manipülasyon”, “Post truth” gibi kavramlara ayrılmıştı.

Program boyunca bu kavramlar ve sahaya yansımaları hakkında uzmanların derslerde paylaştığı bilgiler dudak uçuklatıcıydı.

Örneğin “Deepfake” dedikleri medya biçimi, gerçekle sahteyi ayırt etmeyi gerçekten zorlaştırıyor. Yazılımcılar, bir kişinin görüntüsünü alıp, yapay sinir ağları yardımıyla bir başkasının görüntüsü ile değiştirebiliyorlar ve gerçeğinden ayırt edilmesi zor görüntüler yaratabiliyorlar artık. Bir derste Trump’ın yaptığı bir konuşmayı Obama’nın sesinden ve görüntüsünden dinlemiş ve şok olmuştuk.

★★★

İnsanların duygularının ya da kişisel inançlarının, kamuoyu oluşturmada objektif verilerden ve bilgilerden daha fazla etkili olduğu “Post-Truth” çağında, “deepfake” gibi bir silahın neler yaratabileceğini bir düşünsenize.

Bunlara, yanlış ya da çarpıtılmış bilginin yayılmasını (dezenformasyon), kamuoyu algısının yönlendirilmesi için bilgiye yapılan müdahaleleri (manipülasyon) ve rakibi rencide edip, aşağılama temeline dayanan “itibar suikastlarını” da ekleyebiliriz.

Aslında geleneksel medyayı dezenformasyon, manipülasyon, rakibe itibar suikastı gibi kavramlarla kötü niyetli bir şekilde kullananlar, Gutenberg’in matbaasının iletişim hayatımıza girdiği tarihten bu yana vardı.

Ancak dijital çağ ve sosyal medya platformları bu işi başka bir boyuta taşıdı.

Artık dünyanın en ciddi sorunlarından biri, böylesine güçlü dijital silahların pervasızca kullanılabildiği sosyal medya platformlarıdır.

ABD’de Donald Trump ile Hillary Clinton’ın 2016’daki başkanlık yarışında Rus istihbaratı, Rus hackerları kullanarak kampanyayı Clinton için cehenneme çevirmeyi başarmıştı.

Arap Baharı, Twitter’ın yarattığı iletişim mucizesinin eseri olmuştu.

★★★

Program tamamlandığında şunu anladım:

Dijital çağ imkanları kadar sorunlarını da beraberinde getirmişti ve medyada dijital çağın yarattığı bu ciddi problemin tek çözümü, bağımsız, objektif verilerle bilgiyi ve temel insan haklarını, duyguların, politik görüşlerin, çıkarların önünde tutan, teyide dayalı gazetecilik olacak.

Sosyal medya platformlarına dünyanın her yerinden akan yönlendirici, çarpıtılmış, yanlış bilgileri ayıklamak, onların yerine gerçeği bulup paylaşmak yine bağımsız gerçek gazetecilere düşecek. Gelecekte teyid.org gibi platformlarla daha çok karşılaşacağız.

Bu yüzden umutluyum: Hangi platformda icra edersek edelim, mesleğimiz, her geçen gün biraz daha önemli hale gelecek ve aklı başında yöneticiler, gerçek gazeteciliği desteklemek zorunda kalacaklar.

★★★

Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın sağlığı konusundaki son dezenformasyon çalışması, şu ana dek anlatmak istediklerimin en somut örneği oldu.

Maalesef, belli merkezlerden yayılan (aylar önceden yapılmayacağı bilinen grup toplantısının yapılmayacağının dayanak olarak gösterilmesi gibi) yönlendirilmiş, çarpıtılmış bilgiler, kamuoyu oluşturma konusunda gerçek bilgilerden daha etkili oldu.

Çünkü, çarpıtılmış bilgi, doğrudan insanların duygularına ve siyasi pozisyonlarına hitap ediyordu ve büyük bir algı operasyonuna dönüşüyordu.

İletişim Başkanlığı, bu büyük saldırıya karşı, doğru bilgiyi sadece kendi kanallarından ve her koşulda biat eden bir medya üzerinden yaymaya çalıştı.

Ancak, kendi iletişim kanallarının ve destekçi medya organlarının objektifliğini, güvenilirliğini ve toplumun geniş kesimlerine erişebilme kabiliyetini yitirmiş olması, bilgiye değil algıya dayanmasına karşın saldırının gereğinden uzun sürmesine neden oldu.

İşin sonunda yetkililer, Cumhurbaşkanı’nın İstanbul’dan Ankara’ya geliş görüntülerini kanıt olarak kullanmak zorunda kaldılar.

İletişim Başkanlığı artık şunu görmeli:

Gerçek bilgiyi ancak objektif bilgileri her zaman ön planda tutan gerçek ve bağımsız bir medya üzerinden geniş toplum kesimlerine ulaştırabilir ve insanları ikna edebilirler.

“Biat etsin, bizim olsun” diye özetlenebilecek medya ve iletişim politikasını sürdürdükçe bu tür operasyonlara daha çok maruz kalırlar ve gerçeğin, yanlış, çarpıtılmış veriler karşısındaki çırpınışını daha çok izlerler.

Dijital çağın yarattığı sosyal medya imkanlarına karşı yaya kalmamak için tek çare bağımsız ve objektif bir medyadır.