Bayramda yolu Taksim'e düşenlerin, yıllar yılı gösterilerin ve protestoların merkezi olan Taksim Cumhuriyet Anıtı'yla ilgili bilmesi gerekenleri yazıyoruz. İşte, 8 Ağustos 1928'de büyük bir törenle açılışı yapılan cumhuriyetin bu önemli anıtının kuruluş öyküsü ve özellikleri...İstanbul'da Taksim Meydanı'nda bulunan Taksim Cumhuriyet Anıtı, İtalyan heykeltıraş Pietro Canonica'ya yaptırıldı. İki genç Türk, Hadi (Bara) Bey ve Sabiha (Bengütaş) Hanım'ın yardımlarıyla 1928'de tamamlandı. 8 Ağustos 1928'de açılan anıtın kaide ve çevre düzeni mimar Giulio Mongeri tarafından yapıldı.
1925'te dönemin İstanbul milletvekili Hakkı Şinasi Paşa'nın başkanlığında oluşturulan bir komisyonca P. Canonica ile bağlantı kuruldu ve anıt ısmarlandı. 2,5 yıl süren yapımında taş ve bronz kullanıldı, mali kaynak için halktan bağış toplandı. Ağırlığı 84 tonu bulan anıt Roma'dan İstanbul'a gemi ile getirildi.
Cumhuriyet döneminin ilk önemli anıtı olan Taksim Cumhuriyet Anıtı, ilk defa figüratif bir anlatımla Atatürk'ü ve kurulan yeni düzeni topluma tanıtan heykellerle hazırlandı.
Dairesel bir meydanın ortasında yükselen ve bir meydan çeşmesi gibi tasarlanan anıtın iki yüzündeki bronz figürler, geleneksel mimariden esinlenerek oluşturulmuş kemerli taş bir kaide içerisinde yer alır. 11 metre yüksekliğindeki anıtın kaidesinde pembe Trentino ve yeşil Suza bölgesi mermerleri kullanıldı. Anıtın bir yüzü Kurtuluş Savaşı'nı, diğer yüzü ise Cumhuriyet Türkiye'sini simgeler. Kuzey yüzünde Mustafa Kemal, askerlerinin önünde görülmekte, diğer yüzünde ise sivil giysileri ile Mustafa Kemal Atatürk yanında İsmet İnönü ve Fevzi Çakmak, askerler ve halkla birlikte betimlenerek genç Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşu canlandırılmaktadır.
Anıtın yan yüzlerinde birer asker heykeli, üstlerindeki madalyonlarda ise iki kadın portresi yer almaktadır. Anıtın bu dar yüzleri altında birer ayna taşı ve önlerinde mermer yalaklar bulunmaktadır. 1988'de Taksim, Tarlabaşı, Şişhane yıkımları sonrası, anıtın oturduğu dairesel taban İstiklal Caddesi yaya yolunun bir parçası halini aldı. Ulusal günlerde İstanbul'da yapılan törenlerin merkezi oldu.
Taksim Meydanı ve Taksim Cumhuriyet Anıtı özellikle cumhuriyet döneminde gösterilerin, protestoların merkezleri oldu. Türkiye tarihine Kanlı Pazar olarak geçen 1 Mayıs 1977'de 34 kişinin öldüğü olay, bu meydanda ve bu anıtın önünde yaşandı. Ayrıca, Topçu Kışlası'nın yerine dönemin belediye başkanı Lütfi Kırdar tarafından projesi Henri Prost'a hazırlatılan ve ne yazık ki günümüzde nedense tekrar kışlaya dönüştürülmek istenen Gezi Parkı'yla ilgili yapılan direnişe ve polisin orantısız gücüne de bu anıt yine tanıklık etti.
İstanbul aşığı Sunay Akın, anıtı şu sözlerle anlatıyor:
“Anıtın Sıraselviler'e bakan tarafı cumhuriyet dönemini, Harbiye'ye bakan cephesi Kurtuluş Savaşı'nı simgeler. Diğer iki cephede ise bayrak asmış askerler görülür. Bu askerlerin üst kısmında birer kadın yüzü olduğu dikkatlerden kaçmaz. Kadın yüzü bir cephede peçelidir ki, cumhuriyet öncesinde esaret içinde yaşayan kadını simgeler. Bunun aksi yönündeki kadın yüzünde ise peçe yoktur. Bu gülen kadın yüzü ise cumhuriyet sonrası çağdaş kadını simgelemektedir.”
