Bugün Türkiye'de ve dünyanın birçok ülkesinde uygulanan 'Gıda Işınlama Yöntemi', gıdayı iyonize radyasyona maruz bırakarak, raf ömrünü uzatmayı ve bazı zararlı mikroorganizmaları yok etmeyi hedefliyor. Yöntemin insan sağlığına olan etkisi ise en önemli sorun. Bu konuda kesin bir yargıya varamayacağımızı söyleyen uzmanların ortak görüşü ise; tüketicilerin bu gibi konularda bilinçlenmesi gerektiği.
Gıda ışınlama yöntemi, Türkiye'de 1994 yılından beri 2 adet gama ışınlama tesisi tarafından uygulanıyor. Bu tesislerden biri Ankara'da bulunan Türkiye Atom Enerjisi Kurumu'nun (TAEK) Sarayköy yerleşkesindeki tesisi, diğeri ise özel sektöre ait Co 60 kaynaklı bir gama ışınlama tesisidir. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, 06.11.1999 tarihinde 23868 sayılı Resmi Gazete'de yayınlanan 'Gıda Işınlama Yönetmeliği' ile; gıdalara uygulanan ışınlama işleminin amacı, esasları, resmi kontrolleri ve etiketlerdeki yeri gibi konularda, uygulayan tesislere ve gıda firmalarına yasal bir çerçeve çiziyor. Ayrıca Bakanlığın, 9.11.2016 tarihinde yayınladığı ve 07.12.2016 tarihine kadar görüşe açtığı taslak ile, yönetmelikte bir revizyona gideceği de anlaşılıyor.
HANGİ GIDALARA UYGULANIYOR?
YÖNETMELİKTE YER ALAN EK-1
GIDA GRUPLARINDA BELİRLİ TEKNOLOJİK AMAÇLARA GÖRE UYGULANMASINA İZİN VERİLEN IŞINLAMA DOZLARI:
BİR GIDANIN IŞINLANDIĞINI NASIL ANLARIZ?
Marketlerden aldığınız gıdaların paketlerindeki bu işarete hiç dikkat ettiniz mi? Uluslararası kabul görmüş olan 'RADURA' adı verilen bu sembol, gıdanın ışınlandığını ifade ediyor. Bu konuda dile getirilen; işaretin şekli ve rengi bakımından yeterince uyarıcı olmadığı konusundaki eleştirilere karşın, insanların etiket okuma alışkanlığını kazanması ve bu gibi işaretlerin anlamları konusunda bilinçlenmesi gerektiği uyarısı yapılıyor. Aldığınız gıdanın, gıda ışınlama yönetmeliğindeki; "Tüketiciye ve toplu tüketim yerlerine ulaşacak ışınlanmış ürünlerde, etiket üzerinde "Işınlanmıştır" veya "Işınlama İşlemi Yapılmıştır" ifadesinin yanında Ek-2'de verilen yeşil renkli uluslararası gıda ışınlama sembolünün kolayca görülebilir şekilde etiket üzerinde bulunması zorunludur." ifadesine uygun olarak paketlenip paketlenmediğini, etiketine bakarak kontrol edebilirsiniz. Ayrıca gıdanın tamamı ışınlanmamış, sadece bileşenlerinden bir kısmı ışınlanmışsa yönetmelikte bununla ilgili bir maddeye de yer verilmiş: "Gıda bileşenlerinden birisi ham veya çiğ iken ışınlanmış ise içindekiler bölümünde verilirken bu bileşenin yanında hangi dozda ışınlandığı belirtilir." Tabi bu noktada, gıdayı üreten firmanın, ışınlama yöntemini kullandıysa, yönetmeliğe bağlı kalıp gerekli uyarıyı pakette yaptığını var sayıyoruz. Aksi halde tüketicinin bunu gıdaya dışarıdan bakarak ya da tadarak fark etmek gibi bir şansı yok.
TAEK'de (Türkiye Atom Enerjisi Kurumu) çeşitli görevlerde bulunmuş ve 2013'ten beri Radyasyondan Korunma Uzmanları Derneği Başkanlığını yürüten Gönül Buyan, bir üründen şüphelenildiği takdirde, konu ile ilgili TAEK'e ve Bursa'da bakanlığa bağlı olarak kurulan bir laboratuvara başvurulabilindiğini söylüyor.
Tüm Aktar Baharatçı Tıbbi ve Aromatik Bitki Yetiştiricileri Derneği (TABDER) Başkanı Ayhan Ercan ise "Marketlerden şüphelendiğimiz birkaç numune topladık ve bakanlığa gönderdik ancak bir cevap alamadık. Açıkçası radyasyon verilen bazı ürünlerin üzerinde ışınlama işaretinin konmadığına dair şüphelerimiz var. Çünkü Türkiye'de bunu ölçecek, ne özelde ne de bakanlıkta, akredite bir laboratuvar yok. Eğer ışınlama yöntemi ile ilgili bir yönetmelik yayınlıyor ve bunun şartlarını belirliyorsanız, sonra da uygulamayı kontrol edemiyorsanız burada tartışılması gereken önemli bir durum vardır. Radyasyonu veren kişi hata yapabilir ya da özel sektördeki çalışanlar bunu kişisel ilişkileri için kullanabilir." diyerek bu konudaki endişesini dile getirdi.
Gıdalara ışınlama yöntemini uygulayan Gamma Pak'ın İşletici Müdürü Tuğba Günaydı, bu eleştirilere şöyle karşılık verdi; "Tesisimiz Uluslararası Atom Enerjisinden tescilli, Avrupa Birliği’nden hem gıda ışınlama konusunda hem de tıbbi ürünlerin sterilizasyonu konusunda onay almış ayrıca Tarım Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı ve TAEK tarafından sürekli denetlenen bir kuruluştur. Gıdaların ışınlanmasında en önemli rol oynayan etken dozdur ve tüm işlemler Gıda Işınlama Yönetmeliği'nde belirtilen gıda gruplarına uygulanan doz limitleri göz önüne alınarak yapılmaktadır."
