Olağanüstü Hal (OHAL) kapsamında çıkarılan Kanun Hükmünde Kararname’ye (KHK) dayanarak belediyelerdeki “Sakıncalı” kamu personelinin 31 Temmuz 2022 tarihine kadar çıkarılma yetkisi il valisi ve İçişleri Bakanı’na ait. Bunun için valilik ve bakanlık istihbarat birimlerinden yararlanır.

Belediye personeli hakkında belirli aralıklarla ayrıntılı tarama/inceleme ve araştırma yapılıyor, “Sakıncalı” olduğu değerlendirilen personelin kamu görevinden çıkarılmaları için İçişleri Bakanlığına, kamu personeli olmayanlar ise belediye başkanlıklarına gönderiliyordu. Geçen Cuma günü yazımda hatırlattığım gibi KHK ile mahalli idareler personelinden valiliklerin önerisiyle İçişleri Bakanlığı tarafından 4 bin 260’ının görevine son verilmişti.

DAYANAKSIZ YÜRÜTÜLDÜ 

Milli güvenlik açısından stratejik tesis/projelerde çalıştırılacak olanlar hariç kamu personeli olmayan işçiler hakkında güvenlik soruşturması ve/veya arşiv araştırılması yapılamaz. Kamu personeli hakkında güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması yapılması işi ülkemizde yakın zamana kadar yasal dayanaksız yürütülmüş, bu yüzden uygulaması henüz yerleşmemiş ve son derece netameli bir alan.

7 Nisan 2021 tarihli 7315 sayılı “Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Kanunu” nun yürürlüğe girmesinden önceki dönemi de hatırlatayım: Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması yapılması konusunda ilk/temel yasal düzenleme 26 Ekim 1994’de 4045 sayılı Kanunla tek madde olarak düzenlenmiş tüm ayrıntılar yönetmeliğe bırakılmıştı.15 Temmuz 2016 Darbe girişi sonrası ilan edilen OHAL döneminde, duyulan ihtiyaç üzerine güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması yapılacak kamu personelinin kapsamı genişletildi. Ancak OHAL sonrası dönemde, güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması yapılmasına ilişkin düzenlemelerin Anayasaya aykırı olduğu iddiasıyla iptal/itiraz yolu ile davalar açıldı, hak ihlali nedeniyle çok sayıda bireysel başvurularda bulunuldu.

AYM KARARLARI

Açılmış davalar ve bireysel başvurular üzerine Anayasa Mahkemesi (AYM) tarafından; güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasını düzenleyen çok sayıda kanun maddesi Anayasa’nın 13 ve 20’nci maddelerine aykırılığı nedeniyle iptallerine veya özel hayata saygı hakkının ihlal edildiğine ilişkin bir dizi kararlar verilmişti. Bu kararlara da İçişleri Bakanı her zaman olduğu gibi bağırıp, çağırdı. Mahkeme üyeleri için demedik laf bırakmadı.

Konunun anlaşılması bakımından bu Yönetmeliğin etraflıca incelenmesinde yarar var. AYM kararlarında; bu yönetmelikle ilgili olarak “Güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasının nasıl ne şekilde yapılacağı konusunda hiçbir düzenleme içermediği, bu konunun soruşturma ve araştırma yapmaya yetkili makamların görev talimatına bırakıldığı, talimatların bireyler tarafından önceden bilinmesi/öngörülmesinin mümkün olmadığı” belirtilmişti. Yani, AYM, İçişleri Bakanının keyfi hareketine “Dur” demişti.

İDARENİN YETKİSİNDE

Kamu kurum ve kuruluşlarınca gizlilik dereceli yerler ve stratejik öneme haiz tesis/projelerde çalışacak personel hakkında güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması yapılabilmesi için bu hususları kapsayan yönergelerinin olması gerekiyor. Bu olmazsa soruşturma ve araştırma görevli kurumlarca yerine getirilmez.

Kanun/yönetmelikte sayılanlar dışındakilerin güvenlik soruşturması veya arşiv araştırması ilgili kurumun talebi üzerine mülki amirlikler tarafından yapılabiliyor. Anayasaya/Kanuna ve AYM içtihatlarına açıkça aykırı olan bu düzenleme de bile güvenlik soruşturması veya arşiv araştırmasının yapılması konusu kamu idarelerinin yetkililerinin talebine/takdirine bırakılmış.

KABUL EDİLDİ

AYM’nin çok sayıda iptal kararları üzerine 7 Nisan 2021’de 7315 sayılı Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Kanunu kabul edildi. Kanunda arşiv araştırması ve güvenlik soruşturması kavramları açıklandı.  Belediye şirketlerinde özel hukuk hükümlerine göre istihdam edilenler memur sayılmıyor, yaptıkları “Görev” değil, “Kamu hizmeti” olduğu için bu kapsama girmiyor. Bunlar hakkında arşiv araştırması bile yapılamaz.

Güvenlik soruşturması ise arşiv araştırmasını da kapsıyor. Güvenlik soruşturmasında arşiv araştırmasının yanı sıra; kolluk/istihbarat makamlarındaki veriler, yabancı devlet kurum/kişileri ile ilişiği, terör örgütleri ile irtibat/iltisak içinde olup olmadığı hususlarının da ayrıca saptanması gerekiyor.

13.5 AY NİÇİN BEKLENDİ?

Kanunun uygulama usul/esaslarını düzenleyen Yönetmelik, Kanunun yayınlanmasından 13,5 ay sonra, yani 3 Haziran 2022 tarihinde yürürlüğe girdi.  Gizlilik dereceli görevler belirlendi.

İçişleri Bakanı, arşiv araştırması yaptırmadığı gerekçesiyle bazı belediye başkanları hakkında isnatta bulunuyor. Bir Mülkiye Başmüfettişine sordum: Bu, hak ve adalete uygun düşmez. Böylesi bir belirsizlik ortamında belediye başkanı yetkilileri hakkında isnatta bulunurken, isnat edilen eylem tarihlerindeki mevzuat hükümleri AYM içtihatlarını dikkate alınmadığından  haklarında suç duyurusunda bulunulmaz” dedi.

Amaç, başta Ekrem İmamoğlu olmak üzere bazı başkanlara siyaset yasağı getirmek. Bunun için her yol deneniyor, denenecek.