Cumhuriyet’in resmi eğitim tarihi 1920’de Mehmet Vehbi Bey’in, bakanlığıyla başlar. Koltukta bugün 65’nci bakan oturuyor. Bakanlığın resmi tarihinde adı hiç geçmeyen biri  var. Tüm zamanlar üstü, ‘Mektepler olmasa, maarifi idare etmek kolay olurdu’ sözünün sahibi Emrullah Efendi.  Mizahi yapısıyla, bir dost meclisinde yaptığı espri, adını eğitimin unutulmazları arasına yazdırdı.

ESPRİ GERÇEK OLDU

Eğitimde kimse yok ki, Emrullah Efendi’nin bu cümlesini işitmemiş olsun. Maarifte, işler ne zaman terse gitse, bu söz hatırlanır. Kimi zaman eleştiri, kimi zaman alay konusu olur. Siyasete malzeme olmuşluğu da vardır. CHP kurulmadan, 9 yıl önce 1914’de ölen Emrullah Efendi’nin bu cümlesi, CHP’yle bile eşleştirilecekti. Gerçekte kimdi? Lüleburgazlı Tüccar Ali Efendi’nin oğlu. Mülkiyeliydi.  Fransızca biliyor, batıyı takip ediyordu. Halep’ten Selanik’e, eğitimde her kademede görev yaptı. Sultan II. Abdülhamit, 1910 ve 1912’de iki defa maarif nazırı yani eğitim bakanı olarak atadı. II. Meşrutiyet’in, İttihat ve Terakkici, unutulmaz maarif nazırı...

KÖKLERİ DIŞARIDA EĞİTİM

‘Tûbâ Ağacı Nazariyesi’ kuramıyla, bu ağaç gibi kökleri yukarıda, elitist  eğitim hedefledi. İlkokul yerine,  eğitimde reformun Darülfünun yani üniversiteden başlaması fikrini savundu. Devletin, yönetim sorununu çözmek için, önce devleti yönetecek liyakatli, elit kadrolar yetiştirilmeliydi. Sorbonne Üniversitesi müfredatını, yükseköğretime kazandırdı. Liseye, felsefe-ekonomi, ilkokula köy ekonomisi derslerini ekletti.

TERSİNE TÛBÂ AĞACI

‘Türk Fröbeli’ olarak tanınan II. Meşrutiyet’in diğer Maarif Nazırı Satı Bey ile Emrullah Efendi’nin, didişmeleri meşhurdur. Satı Bey, anaokulu fikrini ilk ortaya atan Alman eğitimci Fredrich Fröbel’den esinleniyordu. Zayıf bir ilkokulla, nitelikli bir yükseköğretim olmayacağı tartışmasında zaman  Satı Bey’i, haklı çıkardı.

“EĞİTİM SİYASİ BAKANLIKTIR”

Emrullah Efendi, asırlık esprisiyle bugünlerde yine eğtimcilerin dilinde. Maarif Vakfı’nı, ‘Maariften, kimse olmazsa, mektepleri idare etmek kolay olur’ diye espriyle eleştirse de eğitimciler, ‘Alternatif Eğitim Bakanlığı’ olduğu görüşlerinde, son derece ciddiler. Esprisi, gerçekle vuku bulan Emrullah Efendi’nin az bilinen, “Eğitim Bakanlığı, siyasi bir bakanlıktır” sözü ise asırlarca tashihe ihtiyaç duymayacak gibi görünüyor.