“11 Eylül 1980 Perşembe günüydü. Bakanlar Kurulu normal olarak her hafta perşembe günleri toplanırdı. Genelde toplantılar sabah saatlerinde başlar gündem çok yoğun değil ise saat 14.00-15.00 gibi sona ererdi. O gün, öğleden sonra TBMM’de Maliye Bakanı İsmet Sezgin hakkında, Milli Selamet Partisi tarafından verilmiş olan gensoru önergesi görüşülecekti. Bakanlar Kurulu toplantısından sonra meclise gidilecekti. Siyasi hava bir süredir çok ağırlaşmıştı. Anarşi ve cinayetler artmıştı. Ülkenin birçok yerinde sıkıyönetim olduğu halde güvenlik gerektiği gibi sağlanamıyordu.”

12 Eylül 1980 askeri darbesinin bir gün öncesini anlatmaya böyle başlamış. Değişik bakanlık görevlerinde bulunan yakın dönem Türk siyasi tarihinin önemli aktör ve tanıklarından Sümer Oral, dönemin Başbakanı Süleyman Demirel’e çok yakın isimlerden birisiydi. Darbenin bir gün öncesini Sümer Oral anlatıyor:

DEMİREL, GELEN NOTU KATLADI

Bakanlar Kurulu toplantısının yapıldığı o gün Ankara yine hayli karışıktı. Kızılay meydanında hareketlenme ve güvenlik güçleri ile çatışmalar vardı. Bakanlar Kurulunun toplantısı sırasında Kızılay’dan arka arkasına patlama sesleri geliyordu. Esasen toplantının yapıldığı eski başbakanlık binası bilindiği gibi Kızılay Meydanı’na çok yakındı. Gürültüler devam edince başbakan bir ara İçişleri Bakanı Orhan Eren’e “Sayın Eren gidiniz, şununla ilgileniniz, nedir bu?” diye ikazda bulundu. Sıkıyönetim var, Ankara’nın merkezinde başbakanlığın burnunun dibinde bunlar oluyor. Kuşkusuz son derece tedirgin eden gelişmelerdi.

Bakanlar Kurulu toplantılarında Başbakan Demirel, toplantı sonuna kadar genelde yerinden kalkmazdı. Toplantı bitiminde kadar dışarı da çıkmazdı. Özel Kalem Müdürü Kemal Güçyener, zaman zaman kendisine küçük kağıt üzerine yazılı not getirir, Demirel onu okur, katlar ve önüne koyardı. Hep böyle olurdu. Ancak o gün farklı bir hava vardı. Güçyener iki ya da üç kez not getirdi. Notu okuyan başbakan hemen dışarıya çıktı, bir süre sonra geri döndü.

MECLİSE SON GELİŞ

Bu alışılan bir tablo değildi. Hem çok sık not getiriliyordu hem de Demirel hep dışarı çıkıyordu. Yüz ifadesinde tatsız bir durumun olduğu anlaşılıyordu. Salonda, Sümer Oral’ın yeri uzun masanın diğer ucunda ve başbakanın tam karşısındaydı. Kendisini iyice süzebiliyordu. Nitekim başbakan kısa bir süre sonra toplantıyı keserek “Beyler, saat 15.00 de mecliste gensoru oylamasında olalım” dedi ve hemen odasına geçti.

Saat 17.30 gibi bakanlığa Sümer Oral’ın yanına, eski bakanlardan Turgut Toker geldi. Uzun uzun görüştüler, gelişmeleri değerlendirdiler. İkisi de, gidişattan ciddi endişe duyuyordu. Bazı söylentiler de vardı fakat o gece bir darbenin olacağı konusunda sağlıklı bir bilgiye sahip değillerdi. Sümer Oral’ın bakanlıktan çıkışı da hayli uzamıştı.

“ABİ İHTİLAL OLDU”

Gece çok geç yatmıştı. Saat 02.30 sularında telefonu çaldı. Başbakanın danışmanlarından olan yakın arkadaşım Atilla Peynircioğlu arıyordu. “Abi ihtilal oldu” dedi.  Telefon o anda kesildi. Anlaşılan telefon bağlantıları kapatılmıştı. Diğer telefona gitti. Bakan olunca eve ikinci bir telefon hattı bağlanmıştı. O telefon ise çalışıyordu. Oradan Güniz Sokağı (Demirel’in evi) başbakanın konutunu aradı. Korumalardan, aldığım haberlerin doğruluğunu öğrendi.

Giyinip eşi Türkan Hanım ile caddeye bakan salonun penceresi önüne oturdular. Bir yandan televizyon izliyor diğer yandan gelişmeleri takip ediyordu. Olaylar nasıl gelişecekti? İçinde birkaç kişisel eşya ve bir iki kitap olan orta boy bir valiz hazırladı. İlk akla gelen kendilerine karşı bir uygulama olacağı yönündeydi. Sabaha karşı, askeri darbenin emir komuta zinciri içinde yapıldığı açığa çıktı. Parti liderlerinin evlerinden alındıkları duyuruldu. 12 ve 5 yaşındaki kızları Beril ve Burcu odalarında uyuyorlardı.

“GELİN, BİZE, SİZİ SAKLARIZ”

O gün Sümer Oral’ı, eşini son derece duygulandıran bir olay yaşandı. Oral, o gün yaşadığı duygu yüklü olayı şöyle anlattı:

“Oturduğumuz dairenin tam karşısında olan dairede Mardinli bir aile oturuyordu. Bizim daire ile arada çok dar bir boşluk vardı. Daha çok Arapça konuşurlardı. Yaşlı bir karı kocaydılar. Türkçeleri de fena sayılmazdı. Komşu Hanım balkonlarından eşime sesleniyordu. Gün henüz ağarmamıştı. Mardinli komşumuz, kocasını kastederek ‘Kızım amcan diyor ki eğer Bakan Bey kabul ederse bize gelsin, biz kendisini gizleriz, kimse de bulamaz.’ dedi. O şartlarda komşudan gelen bu tür içten ve cesur bir yaklaşım bizleri çok hislendirmişti.”

Sümer Oral’ı darbeden iki gün sonra darbenin lideri Genelkurmay Başkanı Kenan Evren aradı. Kendisine bakanlık teklif etti. Oral kabul etmedi.

“DEVLET YÖNETİMİ YİNE BİZE GEÇECEK”

Demirel ve eşi Nazmiye Hanım, 12 Eylül 1980’dan bu yana zorunlu ikamete tabi tutuldukları Hamzakoy’dan 11 Ekim 1980’de evlerine döndü. Dönüşünün ilk haftasında Sümer Oral’a, “Bu devlet yine bizim yönetimimize geçecek. Hiç endişeye gerek yok. Devleti takip edeceğiz. Maliye Bakanlığı ve Merkez Bankasını sen izleyeceksin” dedi. Demirel; yasaklı günlerinde bile gölge kabineyi oluşturmuştu.

Oral’ın “Bir Devrin İzleri”nde, sevgi, hoşgörü, diyalog ve uzlaşıyı da görüyorsunuz. Bugün en çok ihtiyaç duyduklarımız da bunlar değil mi? 12 Eylül 1980 darbesinin üzerinden tam 44 yıl geçmiş...O günler de unutulmaz…