Metabolizmanın canlılığı için gerekli olan mineraller içinde en önemlilerinden biri de demir. Sağlıklı, yetişkin bir bireyin vücudunda ortalama 35 gram kadar bulunan demirin en önemli görevi kanda oksijenin taşınmasına yardım etmesidir. Ayrıca bağışıklık sistemi ve bilişsel performans için de gerekli bir elementtir. Bireyin bir günde kaybettiği demir ortalama 0.9 mg olarak hesaplanmıştır.
Normal bir beslenme programındaki demirin yüzde 10’unun emildiği düşünülecek olursa günlük alınması gereken demir miktarı 9 mg kadar olmalıdır. Bu gereksinimin karşılanamadığı ve vücutta yeteri kadar demir kalmadığı zaman ‘demir yetersizliği anemisi (kansızlık)’ adını verdiğimiz durum ortaya çıkar. Anemi durumunda, baş dönmesi, iştahsızlık, kısa nefes alıp verme gibi belirtiler görülür.
Kadınlar
Menstrüasyon: Kadınlarda menstrüasyon (adet kanaması) sonucunda aylık ortalama 30 ml kan kaybı olur. Kadınların yüzde 10-25’i de 60-80 ml’den fazla kan kaybeder. Bu da yaklaşık olarak 30-40 mg demir kaybetmek anlamına gelir.
Hamilelik: Bu dönemde anne adayının demir gereksinimi artar ve günlük demir ihtiyacı artarak son üç ayda 3-7 mg düzeyine çıkar. Hamilelerde demir gereksinimi artarken alınan demir miktarı sabit kalır ve demir deposu yeterli olsa bile annede zamanla demir eksikliği ortaya çıkar. Hamile kadınlarda yapılan tetkiklerde eğer hemogramda hemoglobin 11 gr’ın altında ise demir eksikliği anemisi tanısı konmalıdır. Bu durumda fetüs de etkilenecektir. Özellikle hemoglobin değeri 9 gr’ın altına düşünce gebelikle ilgili komplikasyon görülme riski artar.
Çocuklar
Süt çocukları: Sağlıklı ve normal doğumla zamanında dünyaya gelmiş, anne sütüyle beslenen bir bebeğin 4-6. aylarda demir rezervleri yeterlidir. Ancak sonrasında demir takviyesi ihtiyacı ortaya çıkar.
Prematüre bebekler: Doğum anında hemoglobin düzeyleri normal olsa da demir depoları yetersiz olduğu için demir eksikliği daha erken dönemde ortaya çıkar.
Pika tehlikesi
Pika, ‘en az bir ay süreyle yenilebilir olmayan maddeleri sürekli yeme eğilimi içinde olma hali’ şeklinde tanımlanabilir. Pikada çocuk; çivi, bozuk para gibi maddeleri yemeye çalışır. Pika sorunu yaşayan çocuklarda demir eksikliği kaynaklı anemiden şüphelenilmesi yerinde olacaktır.
Korunma yolları
Yüksek oranda protein içeren kırmızı et, insanları kansızlığa karşı koruyan önemli bir besindir. Kırmızı etin içerdiği proteinler enerji kaynağı olmalarının yanı sıra, sağlık açısından da önem taşır. Doku yapımı, onarımı, büyüme ve gelişme açısından da en temel yapıtaşlarındandır. Kırmızı eti pişirirken fırın, ızgara veya haşlama tarzında tüketilirse daha faydalı olur. Demirin emilimini arttırmak amacıyla, özellikle yemeklerle birlikte domates, mandalina, maydanoz, kivi, portakal türünden bir C vitamini kaynağı tüketmek gerekir çünkü C vitamini demir emilimini arttırır.
İlaç tedavisi besinlerle desteklenmeli
Doktor tarafından önerilen ilaç tedavisi uygulanmalı ve demir yönünden zengin besinler tüketilmelidir. Demir minerali kurutulmuş meyveler, kırmızı et, pekmez, tahıllar, lahana, yumurta, fasulye, pancar, patates, fındık, badem ve hurmada bol miktarda bulunur.
HASTALIĞIN SEBEPLERİ NELERDİR?
Gıda demirinin yetersiz emilimi
Emilim bozukluğuna yol açan hastalıkların başında çölyak hastalığı gelir. Bağırsak mukozasında, demirle yüklü enterositlerin hızla artmasıyla kendini gösteren bir hastalıktır. Mukozanın yenilenmesini temin etmek için buğday, arpa, yulaf gibi gliadin içermeyen gıdalarla beslenmek ve demir desteği yapmak gerekir.
Patolojik kan kayıpları
Demir tedavisi uygulanmasını gerektiren durumlar kronik ve gizli olan kanamalardır. Bu tip kanamalar genelde kadınlarda genital sistemden kaynaklanır.
Yanlış ve yetersiz beslenme
Özellikle et yemeyen, vejetaryen kişilerin tükettikleri besinler aracılığıyla yeterli miktarda demir alamamaları demir dengelerini olumsuz yönde etkiler. Birçok zayıflama diyetinin içeriği de demir bakımından fakirdir.
Kan verme
Kan veren kişilerde demir eksikliği ve bunun sonucunda da demir eksikliği anemisi ortaya çıkabilir. Yüzde 15 gr hemoglobin değerlerine sahip biri bir ünite kan verirse (yaklaşık 500 ml) 250 mg kadar demir kaybı olur. Adet gören kadınlarda bir defalık bağış yapmak dahi demir depolarının boşalmasına yol açabilecekken, yetişkin, sağlıklı bir erkekte ancak 3-4 kez kısa aralıklı kan verdikten sonra aynı durum ortaya çıkabilir.
Kronik böbrek yetmezliği
Kronik böbrek yetmezliğinin söz konusu olduğu durumlarda ve bu yüzden sık sık diyaliz makinelerine bağlanan hastalarda demir bilançosu bozulur. Bu kişilerin diyetinde, et ve et ürünleri kısıtlanmıştır. O nedenle de ciddi anlamda kansızlık görülür.
