Bu yazının başlığı bana ait değil. Bu üçlemeyi, keskin dilli Nobel’li iktisatçı Krugman’ın 2022 Ocak ayında yazdığı bir makaleden aldım. Yazar, Hıristiyanlığın Mukaddes Üçlü diye bilinen “Tanrı, İsa ve Kutsal Ruh” ibaresine gönderme yapıp Cumhuriyetçi partinin “değerler dizinini” tiye almış. Ben de onun bu makalesini kesip saklamışım. Trump seçildikten sonra ABD ekonomisinde neler olabileceğini öngörmeye çalışan Nobel’li hemşerimiz Daron Acemoğlu da “kripto para piyasasında hareketlilik beklediğini” söyledi. Onun bu öngörüsü pazar günkü Sözcü’de de yer aldı. Acemoğlu, kripto para kullanımının yaygınlaşması ve fiyatının artması, “Amerikan işçileri ve tüketicileri için hiçbir iyi netice sağlamayacaktır” diyor. Ben Trump’ın alacağı iktisadi kararlarla, kripto para kullanımının yaygınlaşması ve fiyatlarının artması arasında nasıl bir bağlantı olduğuna akıl erdirememiştim. Hâlâ da tam anlamış değilim. Arşivi karıştırırken Krugman’ın iki yıl önceki makalesi karşıma çıkmaz mı? Meğer muhafazakâr Amerikalılar (yani Cumhuriyetçiler) iki yıl önce “Tanrı yanlısı, aile yanlısı ve Bitcoin yanlısı” olduklarını beyan etmişler. Bunu bilen Daron Hoca da “Trump başa, Bitcoin arşa” diye öngörüde bulunmuş.
FIAT PARA VE KRİPTO PARA
Bugün başta ABD doları olmak üzere dünyada tedavül eden tüm ulusal veya Euro gibi bölgesel paralar “FIAT” paradır. Fiat “ol dedim oldu” anlamına gelen yapma bir sözcüktür. Fiat paranın arkasında altın veya gümüş yoktur. Sadece onu çıkaran hükümetin “Bu parayı ülkemde kabulü zorunlu akçe kıldım ve değerini savunacağım” sözü vardır. Hükümetlerin, merkez bankaları aracılığıyla bu şekilde bir bakıma “karşılıksız” para çıkarması, onlara havadan bir gelir sağlar. Bu gelire de “senyoraj” (senyörün hakkı) denir. Bazı üstün zekalılar (burada ironi yok, kripto paraları yaratanlar gerçekten üstün zekalıdır) niye sadece devlet “senyoraj” geliri elde etsin? Halk da (yani biz) para çıkarsın, halk da (yani biz) senyoraj elde etsin (yani edelim) demişler. Bu parayı sanal ortamda yaratıp internette tedavül etmesini sağlayacak bir aplikasyonu da (çoklu defteri kebir ve blok zincir) devreye sokmuşlar. Nitekim Bitcoin mucitleri, 2008’deki ilk tanıtım toplantısında amaçlarını “bankalara hizmet bedeli veya komisyon ödemeden” yarattıkları özel parayı (private money) resmi para (legal money) gibi alışveriş aracı haline getirmek diye açıklamışlar.
NEYE NİYET NEYE KISMET
Son 16 yılda “ödeme vasıtası” olması (means of payment) amacıyla çıkartılan Bitcoin, bu işlevini, istisnalar hariç, yerine getirememiştir. Buna mukabil, üretimi ontolojik olarak sınırlı olduğundan “kıt sanal varlık” (scarce virtual asset) olmuş ve spekülasyon sonucu fiyatı astronomik artmıştır. Bence yersiz bir vehim olsa da birçok zenginde, dolar dahil her paranın değerinin aniden düşebileceği şeklinde bir korku var. Altına talebin de gerekçesi de budur. Bazılarına göre Bitcoin nedreti sayesinde değerini hep koruyacaktır. Halbuki daha büyük tehlike “hiçbir kıymeti harbiyesi olmayan” Bitcoin’in aniden değer kaybetmesidir. Neyse. Peki Trump’ın Bitcoin sevdasının sebebi nedir? Bitcoin, dolarla fiyatlanır ve dolarla alınıp satılır. Mesela Bitcoin alan Türkler önce dolar satın almak zorundadır. ABD’de çok büyük Bitcoin stoku vardır. Bu bir finansman kaynağıdır. Daha önemlisi varlık fiyatları yükseldikçe zenginleşme hissi artar. Bu da ekonomiyi canlandırır. Amerika yeniden büyük olur.
Son söz: Dolardan kaçan Bitcoin’e tutulur.
