HER­KES, Cum­hu­ri­ye­t’­in 100’ün­cü yı­lı 2023’te Tür­ki­ye­’de ne ola­ca­ğı­nı me­rak edi­yor.
Pe­ki...
6 Tem­muz 2017 ta­ri­hi si­ze ne­yi anım­sa­tı­yor?
Ha­li­fe­li­ğin İs­tan­bu­l’­a gel­me­si­nin 500’ün­cü yı­lı!
Ya­vuz Sul­tan Se­lim; Su­ri­ye, Fi­lis­tin, Hi­caz ve Mı­sı­r’­ı fet­he­dip Türk Mem­lük Sul­tan­lı­ğı­’na son ve­rip ha­li­fe­li­ği 6 Tem­muz 1517’de İs­tan­bu­l’­a ge­tir­di.
Ka­hi­re Sa­ra­yı­’n­da­ki Ha­şi­mo­ğul­la­rı­’n­dan Meh­med Ebu Ca­fer, Mı­sır Ab­ba­si­le­ri­nin son ha­li­fe­si ola­rak Sul­tan Se­lim le­hi­ne -kuş­ku­suz kı­lıç zo­ruy­la- ha­li­fe­lik­ten fe­ra­gat et­ti.
Yıl­lar son­ra...
Ta­rih: 29 Ha­zi­ran 2014
IŞİD li­de­ri Ebu Be­kir Bağ­da­di ha­li­fe­li­ği­ni ilan et­ti.
Pek kim­se önem­se­me­di ama bir açık­la­ma il­gi­mi çek­ti.
Pa­pa­lık Din­le­ra­ra­sı Di­ya­log Kon­se­yi Baş­ka­nı Kar­di­nal Je­an-Lou­is Tau­ran şöy­le de­di:
“Bü­tün dün­ya, mo­dern Tür­ki­ye­’nin ku­ru­cu­su Mus­ta­fa Ke­mal Ata­tür­k’­ün 29 Ekim 1923’te son­lan­dır­dı­ğı ha­li­fe­li­ğin, ye­ni­den di­ril­til­me­si­ni hay­ret­le iz­li­yor.”
Ka­to­lik din ada­mı­nın, IŞİD so­ru­nu­na, ha­li­fe­lik açı­sın­dan bak­ma­sı il­gi­mi çek­ti.
Va­ti­kan öy­le bo­şa ko­nuş­maz!
Pek önem­se­mi­yo­ruz ama ka­pa­lı ka­pı­lar ar­dın­da bil­me­di­ği­miz si­ya­sal ge­liş­me­ler mi ya­şa­nı­yor?
O hal­de:
Ha­li­fe­lik me­se­le­si­ni bir da­ha göz­den ge­çir­mek ge­re­ki­yor!
Os­man­lı, ni­ye ha­li­fe­li­ği İs­tan­-bu­l’­a ta­şı­dı? Sa­fe­vi­ler ile sa­va­şan Os­man­lı Dev­le­ti, ha­li­fe­li­ği, Şi­ili­ğe kar­şı Sün­ni dok­tri­ni ola­rak kul­lan­dı.
Arap­lar ise, hi­la­fet şar­tı­nın Ku­veyş so­yun­dan ol­ma­sı ge­rek­ti­ğin­den ha­re­ket­le Os­man­lı ha­li­fe­li­ği­ni hiç­bir za­man ka­bul et­me­di. Ve...

Arap Veh­ha­bi

18’in­ci yüz­yıl or­ta­la­rın­da Mu­ham­med bin Ab­dül­veh­hab ta­ra­fın­dan te­mel­le­ri atı­lan Veh­ha­bi­lik ha­re­ke­ti, 19’un­cu yüz­yıl ba­şın­da Os­man­lı ha­li­fe­si­ne kar­şı dört kez (1803-1804-1806 ve 1811) ayak­lan­dı.
1822’de Su­ud Dev­le­ti­’ni Ri­ya­d’­ta kur­du­lar.
Sün­ni dok­tri­ni­ni red­de­den Asr-ı Saa­det pe­şin­de­ki Veh­ha­bi­lik, Os­man­lı Dev­le­ti ve ule­ma­sı ta­ra­fın­dan hem si­ya­si hem de di­ni ola­rak ka­bul gör­me­di. Red­de­di­liş Cum­hu­ri­yet dö­ne­min­de de sür­dü. En sert çı­kı­şı Ah­met Zi­ya­ed­din Gü­müş­ha­ne­vi gi­bi yi­ne Nak­şi­ben­di olan Hü­se­yin Hil­mi Işık yap­tı; Veh­ha­bi­li­ği İs­la­m’­a sal­dı­rı ola­rak de­ğer­len­dir­di ve bu­nun İn­gi­liz pro­je­si ol­du­ğu­nu yaz­dı;
RA­BI­TA­’ya hep mu­ha­le­fet yap­tı.
Ya­ni: Nak­şi­ben­di­ler, Veh­ha­bi­li­ğe kar­şı dur­du.
Gö­rü­nür öy­ley­di.
Fa­kat şu­nu anım­sat­ma­lı­yım:
Os­man­lı ta­ri­hin­de Ana­do­lu­’da Türk­le­ri yok et­me stra­te­ji­si­ni ilk Ya­vuz Sul­tan Se­lim baş­lat­tı.
İkin­ci bü­yük kı­rıl­ma II. Mah­mut dö­ne­min­de 1826’da ger­çek­leş­ti; Ye­ni­çe­ri­ler ve Bek­ta­şi­ler ya­ni Türk­ler bi­çil­di.
Bek­ta­şi-Ale­vi der­gah/tek­ke post­niş­le­ri­ne Nak­şi­ben­di­ler ge­ti­ril­di. (Ha­cı Bek­ta­şi Ve­li tür­be­si­nin ba­şı­na bi­le Nak­şi şeyh atan­dı!)
Kim­di bu Nak­şi­ler?
Ya­nı­tı ver­mek için bir ki­şi­yi ta­nı­ma­mız ge­re­ki­yor; Kürt Bağ­da­di!...

Kürt-Türk Nak­şi far­kı

Veh­ha­bi­ler gi­bi Kürt­ler de 19’un­cu yüz­yıl ba­şın­da Os­man­lı­’ya is­yan et­ti. Os­man­lı, ya­rı-oto­nom Kürt bey­lik­le­ri­ni (So­ran, Bah­di­nan, Bo­tan, Ba­ban Emir­li­ği) da­ğı­tır­ken, ay­nı dö­nem­de böl­ge­de din­sel açı­dan bir baş­ka de­ği­şim da­ha ya­şan­dı.
Bu de­ği­şi­min ön­cü­sü din ada­mıy­dı: Şeyh Ha­lid-i Bağ­da­di.
1779’da Ku­zey Irak-Sü­ley­ma­ni­ye­’de doğ­du.
Ka­di­ri idi.
Ho­ca­sı Şeyh Ab­dül­ke­rim Ber­zen­ci­’nin ve­fat et­me­si üze­ri­ne, Sü­ley­ma­ni­ye­’de­ki med­re­se­nin so­rum­lu­lu­ğu­nu al­dı. 1809’da Sü­ley­ma­ni­ye­’yi zi­ya­ret eden Mir­za Ra­hi­mul­lah Azi­ma­ba­di adın­da­ki Hin­dis­tan­lı bir der­viş ha­ya­tı­nı de­ğiş­tir­di; Hin­dis­ta­n’­a gi­dip Nak­şi­ben­di Şey­hi Ab­dul­la­hi Deh­le­vi­’den el al­dı. Sü­ley­ma­ni­ye­’ye Deh­le­vi­’nin ha­li­fe­si ola­rak dön­dü. Ar­tık Ka­di­ri de­ğil, Nak­şi­ben­di­’y­di.
Ka­di­ri Şey­hi Ma­ruf Ber­zen­ci, Bağ­da­di­’yi, “sah­te­kar, sa­pık, yo­gi­” ol­mak­la suç­la­dı! Va­li­ye bi­le şi­ka­yet edil­di ama Bağ­dat Va­li­si Sa­id’­in ko­ru­ma­sı al­tı­na gir­di. Sü­ley­ma­ni­ye­’de ilk Ha­li­di­ye Tek­ke­si­’ni dev­let kon­tro­lün­de kur­du.
Son­ra­ki yıl­lar, baş­ta Ku­zey Irak ol­mak üze­re kur­du­ğu tüm der­gah­lar­da, med­re­se­ler­de Kürt­çe­’yi eği­tim di­li ola­rak kul­lan­dı.
1826 yı­lın­da hac dö­nü­şü Şa­m’­da ko­le­ra­dan ölü­mü­ne ka­dar bin­ler­ce mü­ri­de sa­hip ol­du. Ha­li­fe­le­ri İs­tan­bu­l’­da güç­len­di; şey­hü­lis­la­mı bi­le et­ki­le­di­ler.
Şans­lıy­dı­lar; Os­man­lı, Ye­ni­çe­ri­le­ri ve Bek­ta­şi­le­ri ezer­ken Nak­şi­ben­di­li­ği “res­mi ta­ri­ka­t” ola­rak be­nim­se­di.
“Han­gi Nak­şi­li­k” di­ye sor­mak du­ru­mun­da­yız. Çün­kü...
Nak­şi­ben­di­li­ğin Hanefi-Matürüdi çizgisi, Halid-i Bağdadi ile değişti; Şafi- Eş’ari’lik ile birlikte Selefilik de tarikata hakim olmaya başladı.
Bu ne­ye yol aç­tı? Ör­ne­ğin...
Kürt ay­dın­lar­dan Na­ci Kut­lay, “Kürt­le­r” ki­ta­bın­da şu so­ru­yu yö­nelt­ti: “Kürt baş­kal­dı­rı ön­der­le­ri­nin ço­ğun­luk­la Nak­şi­ben­di ol­ma­la­rı il­ginç ve in­ce­len­me­si ge­re­ken bir nok­ta­dır.” (s135)
Hak­lı...
Bı­ra­kın Os­man­lı­’yı, Şeyh Sa­id’­den, Me­ne­me­n’­de­ki ayak­lan­ma­yı or­ga­ni­ze eden Şeyh Esad Er­bi­li­’ye ka­dar Cum­hu­ri­yet Tür­ki­ye­si­’n­de de is­ya­na kal­kı­şan­lar hep Nak­şi­ben­di Ha­li­di­ye Kürt şeyh­le­ri ol­du!
Pe­ki...
Nak­şi­ben­di Kürt­ler, Os­man­lı ve Tür­ki­ye mer­ke­zi hü­kü­me­ti­ne kar­şı is­yan eder­ken, Türk Nak­şi­ben­di­ler ne­den hiç ayak­lan­ma­dı?
Bu­gün du­rum ne­dir?

Kral küs

Se­le­fi­ye göl­ge­si­ne gir­miş Kürt ve­ya Türk Nak­şi­ben­di­le­rin Or­ta­do­ğu­’da­ki ge­liş­me­le­re ba­kı­şı ne­dir? Bu ara­da...
Suu­di Ara­bis­tan Kra­lı Ab­du­la­ziz el-Su­ud’­un, Er­do­ğa­n’­a dar­gın ol­du­ğu­nu bi­li­yo­ruz. Ko­nu, Mı­sı­r’­da­ki İh­van me­se­le­si! Kral (ve Mı­sır Se­le­fi­le­ri) dar­be­yi des­tek­le­di.
Kral, Su­ri­ye po­li­ti­ka­sı­nı da de­ğiş­tir­di.
Eş’­Şu­ruk ga­ze­te­si­ne gö­re; Ka­tar, kan­lı bı­çak­lı ol­du­ğu Suu­di Ara­bis­ta­n’­da dar­be yap­mak is­te­di. Ba­şa­ra­ma­dı. Kral, bu ne­den­le is­tih­ba­rat baş­ka­nı Prens Ban­dar bin Sul­ta­n’­ı gö­rev­den al­dı. Ke­za...
Fars Ha­ber Ajan­sı­’na gö­re Su­udi­ler, Tür­ki­ye­’de­ki is­tih­ba­rat bü­ro­la­rı­nı da bu ne­den­le ka­pat­tı.
Er­do­ğa­n’­ın cum­hur­baş­ka­nı ol­duk­tan son­ra duy­gu­sal ba­ğı­mız olan KKTC ve Azer­bay­can dı­şın­da ilk git­ti­ği ye­rin Ka­tar ol­ma­sı il­ginç­ti!
Ve en önem­li­si; Su­udi­ler, (Ab­dul­lah Gü­l’­ün des­te­ğiy­le) Er­do­ğa­n’­ın kar­şı­sı­na Ek­mel Be­yi çı­kar­dı.
Ne­ler olu­yor?
Ya­şa­nı­lan, (ör­ne­ğin 2017’de) İs­lam dün­ya­sı­nın li­de­ri kim ola­ca­ğı ka­pış­ma­sı mı­dır?
Evet, Va­ti­kan bo­şu­na ko­nuş­maz!