Anayasa Mahkemesi tam 59 yıl önce bugün kuruldu. 11901 sayılı ve 25 Nisan 1962 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan kanunla AYM’nin görev ve yetkileri belirlendi. Anayasa Mahkemesi'ne ilk kuruluşunda, kanun ve TBMM içtüzüklerinin, Anayasa'ya 'şekil' ve 'esas' bakımından uygunluğunu denetleme görevi verildi.
İLK BAŞKAN SÜNUHİ ARSLAN
15’i asıl, beşi yedek olmak üzere 20 üye; genel sekreter ve yardımcısı; kararlar müdürü; başkâtip; kâtipler; daire, levazım ve kitaplık memurları; mübaşirler, raportörlerin dereceleri ve alacakları maaşlar tespit edildi. Bir ay sonra yapılan seçimleri kazanan Sünuhi Arsan, Anayasa Mahkemesi'nin ilk başkanı oldu.
Anayasa Mahkemesi üyeleri ile memurlarının derece ve maaşlarını gösteren 25 Nisan 1962 tarihli cetvel.ÜÇ ÜYEYİ GÜL, ALTI ÜYEYİ ERDOĞAN ATADI
Günümüzde 15 üyeden oluşan AYM’nin başkanı Zühtü Arslan, başkanvekilleri ise Hasan Tahsin Gökcan ve Kadir Özkaya’dır. Arslan ve Gökcan, 11. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül tarafından, Özkaya ise Cumhurbaşkanı ve AKP Genel Başkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından seçildi.
Zühtü Arslan'ın görev süresi 2024'te, başkanvekilleri Hasan Tahsin Gökcan ve Kadir Özkaya'nın görev süreleri ise 2026 yılında sona erecek. Başkan ve başkanvekilleri gibi görev süreleri 12 yıl olan diğer 12 üye ve görev bitiş tarihleri şöyle:
Abdullah Gül tarafından seçilenler: Engin Yıldırım (2022), Muammer Topal (2024), Mehmet Emin Kuz (2025)
Recep Tayyip Erdoğan tarafından seçilenler: Recai Akyel (2028), Yusuf Şevki Hakyemez (2028), Yıldız Seferinoğlu (2031), Selahaddin Menteş (2031), Basri Bağcı (2032), İrfan Fidan (2033)
TBMM tarafından seçilenler: Hicabi Dursun (2022), Celal Mümtaz (2022), Rıdvan Güleç (2027)
ANAYASA MAHKEMESİ ÜYELERİ NASIL SEÇİLİR?
TBMM, iki üyeyi Sayıştay'ın kendi üyeleri arasından, her boş yer için gösterecekleri üçer aday içinden; bir üyeyi ise baro başkanlarının serbest avukatlar arasından gösterecekleri üç aday içinden seçer. Meclis'teki ilk oylamada üçte iki ve ikinci oylamada salt çoğunluk aranır. Üçüncü oylamada, ikinci oylamada en çok oy alan iki adaydan en fazla oy alan aday seçilmiş olur.
Cumhurbaşkanı, üç üyeyi Yargıtay'ın kendi üyeleri arasından her boş yer için gösterecekleri üçer aday içinden, iki üyeyi Danıştay'ın kendi üyeleri arasından her boş yer için gösterecekleri üçer aday içinden, üç üyeyi (en az ikisi hukukçu olmak üzere) Yükseköğretim Kurulu'nun kendi üyesi olmayan yükseköğretim kurumlarının hukuk, iktisat ve siyasal bilimler dallarında görev yapan öğretim üyeleri arasından göstereceği üçer aday içinden, dört üyeyi üst kademe yöneticileri, serbest avukatlar, birinci sınıf hâkim ve savcılar ile en az beş yıl raportörlük yapmış Anayasa Mahkemesi
raportörleri arasından seçer.
ANAYASA MAHKEMESİ'NİN GÖREVLERİ
- Anayasa Mahkemesi, kanunların, kanun hükmünde kararnamelerin ve TBMM İçtüzüğü’nün Anayasaya şekil ve esas bakımlarından uygunluğunu denetler. Anayasa değişikliklerini ise sadece şekil bakımından inceler ve denetler.
- Bireysel başvuru esas olarak bölümler ve komisyonların görev alanına dâhil olmakla birlikte Genel Kurul bireysel başvurulara ilişkin olarak bölümlerin kararları arasında oluşmuş veya oluşabilecek farklılıkları gidermek ve bölümlerce Genel Kurul’a sevk edilen konuları karara bağlamakla görevlidir.
- Genel Kurul, bölümlerden birinin yıl içinde gelen işlerinin normal çalışmayla karşılanamayacak şekilde artması ya da bölümler arasında iş bakımından dengesizlik meydana gelmesi ya da fiili veya hukuki imkânsızlıktan dolayı bir bölümün görevine giren işe bakamaması hâlinde diğer bölümü görevlendirme yetkisine de sahiptir.
- Anayasa Mahkemesi; Cumhurbaşkanını, TBMM Başkanını, Cumhurbaşkanı yardımcılarını, bakanları, Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay başkan ve üyelerini, başsavcılarını, cumhuriyet başsavcıvekilini, Hâkimler ve Savcılar Kurulu ve Sayıştay başkan ve üyelerini görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan sıfatıyla yargılar.
- Genelkurmay Başkanı, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanları da görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan’da yargılanırlar. Yüce Divan’da, savcılık görevini Cumhuriyet Başsavcısı veya Cumhuriyet Başsavcıvekili yapar.
- Siyasi Partilerin kapatılması, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı’nın açacağı dava üzerine Anayasa Mahkemesi tarafından karara bağlanır. Anayasa Mahkemesi, temelli kapatma yerine, dava konusu fiillerin ağırlığına göre ilgili siyasi partinin devlet yardımından kısmen veya tamamen yoksun bırakılmasına karar verebilir.
- Siyasi partilerin mali denetimi Anayasa Mahkemesi tarafından yerine getirilir. Anayasa Mahkemesi, bu denetim görevini yerine getirirken Sayıştay’dan yardım sağlar.
- TBMM tarafından yasama dokunulmazlığının kaldırılmasına veya milletvekilliğinin düştüğüne karar verilmesi durumunda, bu karar tarihinden başlayarak yedi gün içerisinde ilgili üye ya da milletvekillerinden herhangi biri tarafından bu karara karşı iptal istemiyle Anayasa Mahkemesine başvurulabilir. Anayasa Mahkemesi bu iptal istemini 15 gün içinde kesin olarak karara bağlar.
