Elektriğe yapılan yüzde 5.75 zam, gelir eşitsizliğini derinleştirdi. Zamlar halkın hayatını zorlaştırırken, kamu kaynaklarının nasıl harcandığını inceleyen Sayıştay raporlarındaki tespitlerin önemi artıyor.

Sayıştay’ın 2019 Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş. (TEDAŞ) raporunda, 148 milyon TL’nin haksız yere özel sektöre nasıl devredildiğine dair bulguyu paylaşacağım.

Konu, dağıtım şirketlerinin, devlet mülkiyetinde olan bazı tesisleri, reklam ve kira geliri amacıyla kullanması ve bu gelirlerden TEDAŞ’a herhangi bir bedel ödememesi.

★★★

Bir hatırlatma: Şehirlerde elektrik dağıtımı yapan şirketler, bu yetkiyi TEDAŞ ile yaptıkları işletme hakkı devri (İHD) sözleşmesiyle aldı (İşletme hakkı devri de kamu özel işbirliği modelinin bir türü.)

AMAÇ ELEKTRİK NAKLİ

Sayıştay denetim raporunda yer verilen bilgileri özetleyelim:

■ Özel sektörün dağıtım için kullandığı trafo merkezleri, aydınlatma, nakil direkleri,  ile diğer taşınmazların mülkiyeti TEDAŞ’ta. Ancak özel dağıtım şirketleri bu taşınmazları kira geliri elde etmek amacıyla kullanıyor.

■ TEDAŞ, dağıtım sistemi gelirleriyle ilgili kendi tebliğini dikkate alarak kira gelirlerini elektrik dağıtım firmalarına bırakmış.

■ Oysa Elektrik Piyasası Kanunu’na göre mülkiyet hakkı TEDAŞ’ta. Yatırımcı İHD modeline göre dağıtım şirketinin hisselerini satın alıyor. Sayıştay raporunda, bu maddenin kamu kaynakları lehine hukuki yorumu dikkat çekiyor. Diyor ki Sayıştay:

“İşletme hakkı devir sözleşmesini imzalayan şirketler, dağıtım tesislerinin işletilebilmesi için zorunlu diğer taşınır, taşınmazların işletme hakkını ve dağıtım sisteminin işletme hakkını, sadece ve sadece 36 kV ve altı gerilim seviyesindeki elektrik enerjisinin hatlar üzerinden nakli amacıyla devralmaktadırlar. Sözleşmede,  işletme hakkı devredilen varlıkların dağıtım faaliyeti dışında kullanılabileceğine dair herhangi bir hüküm bulunmamaktadır. (...) Dağıtım şirketlerinin dağıtım faaliyeti dışında bir faaliyetle iştigal edemeyeceği açıkça belirtilmiştir. Aynı maddeye göre piyasa dışı bir faaliyetin yürütülmesi, dağıtım faaliyetlerinde verimlilik artışı sağlaması ve kurum tarafından çıkarılan yönetmelikle düzenlenmiş olması koşuluyla mümkün olabilmektedir.” 

DAĞITIMLA ALAKASIZ REKLAMLAR

İşletme hakkını devralan şirketlerin; tesisleri, elektrik dağıtımıyla ilgisiz reklam geliri, baz istasyonu kira geliri elde etmek amacıyla kullandığı saptandı.

Sayıştay’ın yaptığı hesaplamaya göre, 2014-2018 yılları arasında dağıtım şirketlerinin elde ettikleri kira ve reklam gelirleri toplam 147 milyon 891 bin TL’ye ulaşmış. TEDAŞ’ın konuyla ilgili olarak EPDK’ya gönderdiği yazıdaki yorumu da inceleyen Sayıştay, kurumun “malik” olduğunu, doğru olanın kiralama işlemini mülkiyet sahibinin yapması olduğunu vurguluyor.

★★★

Araya girelim. Bu hukuki yorumdan anlaşılan şu ki, elektrik dağıtım şirketleri hakları olmadığı halde, 5 yıl boyunca devletin taşınmazları üzerinden reklam ve kira elde etmişler. Bu işlem ise kamu kaynaklarının, servet transferine aracı kılınması demektir. Ancak Sayıştay raporlarında bu ifade kullanılmıyor.

Bununla birlikte TEDAŞ’ın mülkiyeti kendisine ait olan dağıtım varlıklarının rızası dışında kullanımına izin vermemesi gerektiği, idari ve hukuki girişimlerde bulunması, bu taşınmazlardan kendisinin gelir elde etmesini öneriyor.

Elektrik zamları halkın geçinmesini zorlaştırırken, elektrik dağıtımından milyarlar kazanan dağıtım şirketlerine, sahip olmadıkları devlet taşınmazları üzerinden reklam ve kira geliri elde etmesine kimler geçit veriyor? Bu haksız gelir transferini önlemek mümkünken, önlememenin adı nedir?