Tespit 1) Atatürk’ün başardığını Emanullah Han niçin başaramadı?
Tarih: 28 Şubat 1919.
Emir olarak tahta çıkma töreninde Afganistan’ın bağımsızlığını ilan etti. Birinci Dünya Savaşı’ndan yıpranmış çıkan İngiliz-Hint Ordusu ile Afgan Ordusu arasında ufak çaplı birkaç çatışma dışında olay yaşanmadı. İngilizler 8 Ağustos 1919’da Afganistan bağımsızlığını tanıdı.
Emanullah Han, Türkiye ile 1921’de dostluk antlaşması imzaladı. Aynı yıl 1921 Türkiye Anayasası’nı örnek alarak, hazırlattığı Afgan Anayasası’nı 1923’te yürürlüğe soktu.
Rol modeli “ağabeyim” diye hitap ettiği Atatürk idi; Afganistan’ı laik-çağdaş ülke yapmak istedi.
Erkeklerin şapka takmasını ve devlet dairelerine takım elbise giymesini zorunlu kıldı. Çocuk gelinlere ve peçe, burkaya savaş açtı. Kadınların dernek kurmaları, iş hayatına katılmaları, hatta politikaya girmeleri sağladı.
Adı “dinsiz krala” çıkarıldı; sınır bölgesindeki kabileler ayaklandı. İsyanın özü şudur: Afganistan, 1919’da imzalanan Ravalpindi Antlaşması ile kâğıt üzerinde bağımsızlık kazandı; İngilizler, özellikle sınır bölgelerindeki kabileler üzerinde etki oluşturacak ciddi imtiyazlar elde etti; on yıl sonra fırsatı bulunca isyan çıkardı.
Parantez açmalıyım; Emanullah Han eşiyle 1927’de sırasıyla Mısır, Fransa, Belçika, İsviçre, Almanya, İngiltere ve Rusya’yı ziyaret edip Türkiye’ye geldiğinde Atatürk kendisini uyardı:
-“Ülkene tam hâkim olmadan bu kadar uzun geziye çıkmak doğru değil!” Ki Atatürk tecrübeliydi; 1927’ye kadar, Şeyh Sait gibi feodal on gerici ayaklanmayı bastırdı.
Emanullah Han devrildi...
Sırasıyla iktidara gelen; “Allah’ın Habercisi” adını alan Habidullah Kalakani ve İngilizlerin kontrolündeki Muhammet Nadir Şah modernizm projelerini askıya aldı.
CUMHURİYET KURULDU
Tespit 2) Atatürk’ün başardığını Muhammet Zahir Şah niçin başaramadı?
Tarih: 8 Kasım 1933.
Babası Muhammet Nadir Şah’ın öldürülmesi üzerine tahta geçti. Fransa’da Montpellier Üniversitesi’nden mezundu. Batı’ya açıktı. Afganistan’ın ilk modern üniversitesini kurdu.
Sovyetler ve ABD’den aldığı dış yardımlarla sulama tesisleri, otoyollar yaptırdı.
Genel oy hakkı-özgür seçimler, kadın lehine medeni haklar çıkararak çağdaş adımlar attı. Afganistan’ı modern demokrat devlet yapmak istedi. Bu amaçla 1964’te Anayasa hazırlattı. Fakat Reformları yetersiz bulan kuzeni Başbakan Muhammet Davut Han tarafından darbeyle iktidardan düşürüldü...
Tespit 3) Atatürk’ün başardığını Muhammet Davut Han niçin başaramadı?
Tarih: 17 Temmuz 1973.
Davut Han Afganistan Cumhuriyet’ini kurdu. Geleneklerden ayrılarak kendisini “Şah” ilan etmedi; “Başkan/Cumhurbaşkanı” olarak tanımladı. (Darbede sosyalizm yanlısı Afganistan Demokratik Halk Partisi/PDPA subaylarından destek aldığı için “Kızıl Prens” lakabıyla anıldı.)
Başkanlık Sistemi’ni kurmak istedi. Ulusal Devrimci Parti’yi kurdu. Tüm bankaları kamulaştırsa da sosyalist politikaları yumuşattı. Mısır, Türkiye, Suudi Arabistan ve İran’ın da aralarında bulunduğu Sovyet karşıtı devletler ile ilişkiye girdi. Solculardan, muhafazakârlardan uzaklaşıp Amerikancı liberallere yakınlaştı. Solcu PDPA ile sürtüşmeye başladı.
Afgan asker ve polisin Amerikan destekli Mısır’ın eğitmesi ve hükümet ile ordudaki kontrol pozisyonlarını büyük ölçüde Peştunlara bırakıp, Özbek ve Taciklerin “ikinci sınıf” görmesi bardağı taşırdı. Ve:
27 Nisan 1978’de solcu subayların darbesiyle yıkıldı.
YA SOLCU İKTİDARLAR
Arka arkaya solcu/sosyalist liderler:
Tespit 4) Atatürk’ün başardığını Nur Muhammet Tereki niçin başaramadı?
Tespit 5) Atatürk’ün başardığını Hafizullah Emin niçin başaramadı?
Tespit 6) Atatürk’ün başardığını Babrak Karmal niçin başaramadı?
Tespit 7) Atatürk’ün başardığını Hacı Muhammet Çamkani niçin başaramadı?
Tespit 8) Atatürk’ün başardığını Muhammet Necibullah niçin başaramadı?
Sol iktidarlar, 1978’den 1992’ye kadar Afganistan’da 14 yıl iktidarda kaldı.
Atatürk’ün iktidar ömrü 15 yıl idi. Peki:
Atatürk nasıl başardı da, “modernist” liderleri de katarsak 1919’dan 1992’ye 73 yıl iktidarda kalan Afgan iktidarlar başarısız oldu?
Bizim açımızdan Afganistan/Taliban gerçeğinden çıkarılması gereken derslerden biri budur! Bugün hâlâ birileri (ki solcusu çoğunluktadır) Şeyh Sait’ten Seyit Rıza’ya etnisiteyi – aşiret düzenini-feodalizmi yücelten politikaları savunuyor! Ki Afgan solcuları da bunu yaptı. Oysa:
Afganistan liderlerinin yapamayıp Atatürk’ün gerçekleştirdiği; feodal gericiliği tasfiye etme devrimi idi.
Türkiye’de bugün Taliban gibi güçlü radikal dinci örgütlerin olmamasının da sebebi budur!
