Türkiye siyasetinin en bitmez tükenmez konusudur parti kapatma meselesi.

Cumhuriyet kurulduğundan beri birçok parti kurulmuş ve kapatılmış.

Kapatılan partilerin arasında en çok komünistlerin ve Kürt siyasi hareketinin kurduğu partiler var. Ancak, Cumhuriyet’e, laikliğe karşı olan partiler de kapatma kararlarından nasibini almış.

Türkiye’de parti kapatma kararlarını üç grupta toplamak lazım. İlki, sulh ceza mahkemelerinin ve sıkıyönetim kurullarının, komutanlıklarının parti kapattığı dönem. İkincisi darbelerde kapanan partiler ve üçüncüsü ise Anayasa Mahkemesi’nin parti kapattığı dönem.

★★★

1961’e dek genellikle komünizm, sosyalizm ve laiklik karşıtlığı gerekçeleriyle kapatılan partiler var.

-Mesela, Türkiye Sosyalist Emekçi Köylü Partisi sadece altı ay yaşamıştı. Çünkü partiyi kapatan İstanbul Sıkıyönetim Kurulu’na göre parti “komünist mefküreli” şahıslar tarafından kurulmuştu.

-İslam Demokrat Parti, Ahmet Emin Yalman’a suikast olayıyla bağlantılandırılıp “dini siyasete alet ettiği gerekçesiyle” kapatılmıştı.

-1948’de Demokrat Parti’den kopanların kurduğu Millet Partisi’nin 1950’deki ilk kongresinde bir grup delege Atatürk’ün kabrine çelenk koymak istememişti. Bu nedenle başlayan parti içi tartışma kavgaya dönüşmüştü. 1953’teki kongrede Genel Başkan Hikmet Bayur, “Parti dinci ve gericilerin eline geçti” deyip istifa edince, bu suç duyurusu kabul edildi ve soruşturma başlatıldı. 27 Ocak 1954’te de Ankara 3. Sulh Ceza Mahkemesi “dini esasa dayanan ve gayesini saklayan bir cemiyet olduğu” gerekçesiyle Millet Partisi’ni kapattı.

-1946’da kurulan Türkiye Sosyalist Partisi de kısa bir süre içinde İstanbul Sıkıyönetim Komutanlığı’nın 16 Aralık 1946 tarihli kararıyla kapatılmıştı. Parti yöneticileri “komünist gaye ve maksatlara hizmet ettiği” iddiasıyla yargılanmıştı.

-Kapatılan bir başka parti, Vatan Partisi’ydi. 1954’te Hikmet Kıvılcımlı’nın Genel Başkan seçildiği parti 30 Aralık 1957’de İstanbul Sulh Ceza Hakimliği tarafından kapatıldı. Gerekçe yine “Komünist metodu ile çalışması ve komünist şahıslar tarafından sevk ve idare olunması”ydı. Komünist Kıvılcımlı’ya yöneltilen ilginç bir suçlama da “dini siyasete alet etmek” olmuştu.

★★★

1961 Anayasası’na göre ise 24 siyasi parti kapatılmış. TBMM Araştırma Merkezi’nin 2008 yılında hazırladığı raporunda bu partiler kapatılma tarihine göre şöyle sıralanıyor:

-1968: İşçi-Çiftçi Partisi (İÇP)

-1971: Türkiye ileri Ülkü Partisi (TİÜP) ve Türkiye İşçi Partisi (TİP)

-1972: Milli Nizam Partisi (MNP) ve Büyük Anadolu Partisi (BAP)

-1980: Türkiye Emekçi Partisi (TEP)

-1983: Huzur Partisi (HP)

-1991: Türkiye Birleşik Komünist Partisi (TBKP) ve Cumhuriyet Halk Partisi (CHP)

-1992: Sosyalist Parti (SP)

-1993: Halkın Emek Partisi (HEP), Özgürlük ve Demokrasi Partisi (ÖZDEP) ve Sosyalist Türkiye Partisi (STP)

-1994: Yeşil Partisi (YP), Demokrasi Partisi (DEP) ve Demokrat Parti (DP)

-1995: Sosyalist Birlik Partisi (SBP), 1996’da Demokrasi ve Değişim Partisi (DDP), 1997: Emek Partisi (EP) ve Diriliş Partisi (DRP)

-1998: Refah Partisi (RP)

-1999: Demokratik Kitle Partisi (DKP)

-2001: Fazilet Partisi (FP)

-2003: Halkın Demokrasi Partisi (HADEP)

Partilerin kapatılma gerekçeleri ise şöyle:

-Bölücülük: TİP, TEP, TBKP, SP, HEP, ÖZDEP, STP, DEP, SBP, DDP, EP, DKP ve HADEP (13 Parti)

-Laiklik karşıtlığı: MNP, HP, ÖZDEP, RP ve FP (5 parti)

-Yasal zorunlulukları yerine getirmeme: İÇP, TİÜP, BAP, YP, DRH ve DP (6 parti)

-CHP ise 1980 darbesinden sonra yasaklanmış bir parti olduğu için 1991’de yeniden kapatıldı ancak 1992’de açıldı.

★★★

Son parti kapatma tartışması HDP üzerinden yürüyor. HDP kapatılırsa ‘bölücülük’ten kapatılan 14. Parti olacaktır ve büyük ihtimalle aynı siyasi hareket Türkiye’nin hali hazırdaki 103. partisini kuracaktır. Biz de yeni dönemde HDP yerine o yeni partiyi konuşacağız.

Bu gerçek ışığında “Parti kapatmak ne kadar etkili bir yoldur” sorusunu buraya bırakıyorum ve yazımı meraklılar için son bir notla bitiriyorum:

“Parti kapatma Avrupa’da da var” deniyor ya...

Türkiye’nin 24 parti kapattığı dönemde bütün Avrupa kıtasında sadece 4 parti kapandı. (Almanya 3, İspanya 1 ve Yunanistan 1).