Tokat, “Burada yetişen şaraplık üzümün kilosu 44 liraya kadar alıcı buldu. Canımız yandı ama çiftçi kazandı. Aylık kazancı 30 bin liraya kadar yükselen bağcı oldu. Denizli Valisi’ne (Ali Fuat Atik) sözleşmeli 101 çiftçimizin Denizli’den daire aldığını söyledim. O da ‘Ölü yatırım’ dedi. Ben de ‘Çiftçiyi yatırıma yönlendirmek devletin işi’ dedim” diye anlatıyor.
Tokat; kendi “kırsal kalkınma” formülünü şöyle anlatıyor:
“Denediğimiz 20-30 çeşit üzümden, hangileri iyi verim veriyorsa, onlarla devam ettik. Genç bağlar oluştu. Türkiye’de 185 şarap üreticisinden 80’i butik üretici. Denizli’den alıp, piyasaya girdiler.”
Pamukkale’nin 2’nci nesil yöneticisi Selda Tokat’ın girişimiyle, bundan 13 yıl önce üretimine başlanan Sava markalı şarapların, yalnızca kendi marketlerinde satıldığını söyleyen Carrefoursa İcra Kurulu Üyesi Murat Dinçer, ilk 9 ayda şarap satışlarından elde edilen 350 milyon lira cironun, 100 milyonunun Sava’dan geldiğini vurguluyor.
Türkiye’de bağların yüzde 70’inin ekonomik ömrünü doldurduğunu söyleyen Şarap Dostları Derneği Başkanı Dilek Bil, “Son 10 yılda şarap üretimimiz yüzde 43 arttı ancak yıllık ihracatımız 10 milyon dolar eşiğine takıldı” diyor.
Toprak var, çitçi var, üretim var; devletin stratejisi yok!
Esnaf “markete” girdi
31 yıllık Carrefoursa İcra Kurulu Üyesi, Yatırım, Bayiler ve Satın Almadan Sorumlu Genel Müdür Yardımcısı Bulut Batum ile Güney ilçesindeki bağları dolaşırken telefonuna 2 bayi talebi daha iletildi.
Bulut BatumTemel tüketim malları pazarından yüzde 40 civarında pay alan “zincir market” sisteminde, 2020 yılında ilk kez bayilik uygulaması başlattılar.
Batum, “Toplam 850 mağazamızın bulunduğu 43 ilin 29’unda, 150 esnaf Carrefoursa bayisi oldu. Bu yıl içinde açılacak 250 mağazanın yalnızca 50’si kendi yatırımımız olacak. Önümüzdeki üç yılda bayi sayımızı bine çıkartmayı hedefliyoruz” diyor.
Yerel bakkalın, manavın dilediğinde yerel ürünü de rafına koyabileceğini, satacağı ürün tercihinde serbest olduğunu söyleyen Batum’a “Tüketiciye bayilik sisteminin faydası nedir?” diye soruyorum.
Yanıtı şu oldu:
“Tedarik aşamasında büyük miktarlarda satın alma imkanımız oldu. Ürünün yanı sıra, lojistik ve pazarlama maliyetleri düşüyor. Üreticiden rafa gelene kadar yüklenen maliyeti azaltarak, rekabetçi bir fiyat yakalayabiliyoruz.”
Son 30 yıldır yükselen zincir market piyasası karşısında rekabet edemeyen mahalle esnafı zaten kepenkleri indireli çok olmuştu.
1980’lerde uluslararası sermayeye açılan “market” pazarı, enflasyon canavarı hortlayınca esnafı hatırlar oldu.
Market harcamalarını kısarak semt pazarlarıyla rekabet eden üç harfli ucuzluk marketlerinin en büyük avantajı, açtıkları çok sayıda şube ile üretici üzerinde “satın almadan” gelen güçlerini kullanmaları...
Bayilik modelinde bu güç esnafa geçiyor.
Bayilik modeli, esnaf sahalara geri dönme olanağı yaratabilir.
Daha da önemlisi “yerinde kalkınmanın” destekleyicisi olabilir.
Çevrede üretilen ürün, yüksek taşınma maliyeti yüklenmeden tüketiciye ulaşabilir.
Bu arada yerel esnaf, büyük bir satın alma grubunun pazarlık gücünden yararlanarak fiyat artışlarını aşağıya çekebilir.
Esnafın “bayi” olması için sermayeye ihtiyacı var.
Reyon, raf ve mağaza düzenlemesi, dijital alt yapının Carrefoursa standartlarına gelmesi için yatırım yapması gerekiyor.
Bu konuda bayilere “hizmet” verdiklerini söyleyen Batum, üç tip bayilikten söz ediyor.
Bunlardan ilki mahalle bakkalları ölçeği; 75-250 metrekare arasında dükkanların dönüşümü ki, en çok bayi olma talebi bu kategoriden geliyormuş. Metrekare maliyetleri 5-7 bin TL civarında.
İkincisi 250 ile 750 metrekare arasında “süper” kategorisindeki bayilikler. Maliyeti 4 bin 500- 6 bin lira arasında.
20 ile 100 metrekare arasında değişen ve benzin istasyonlarını da içine alan lokasyonlarda “expres” kategorisinde açılan marketin metrekare maliyeti 6 bin ile 8 bin lira arasında değişiyor.
Asıl “market dönüşümü” büyük yatırım gerektiriyor. Dönüşümün metrekare maliyeti 100 bin ile 500 bin lira arasında.
Batum, “Mağazalarımız için belirlediğimiz standartları, planları bayiye veriyoruz, isterse kendisi bu yatırımı yapabilir. İsterse biz yaparız” diye yol da gösteriyor.
Tarladan rafa marka desteği
Migros gibi organize pazarda yer alan büyük bir oyuncunun da aralarında olduğu piyasada, deterjandan gıdaya tek tek markalar da tarlaya girdi.
Carrefoursa Denizli’de üretim yapan Pamukkale Şarapçılık’la 2008 yılında bir anlaşma yapmıştı.
Üzüm çeşitlerini zenginleştirdiler, bağa yatırım yaptılar.
Böylelikle yalnızca kendi mağazalarında satılan bir şarap markası doğdu.
Bugün şirketin yıllık 6 milyon litreyi aşan şarap satışlarının yüzde 40’ı bu markadan geliyor.
Ulusal sermayenin enflasyonla mücadelede yalnızca “rol model” olabilecek bu adımları, kooperatifleşme yoluyla iktidar politikasına dönüştüğünde üretim de bollaşacaktır.
