Son günlerin en güncel konularından birisi belediyelerin, Sosyal Güvenlik Kurumuna (SGK) olan prim borçları. SGK alacaklarını devletin ilgili birimlerinin defalarca uyarmasına rağmen dinlemeyen AKP, seçim yenilgisinden sonra SGK’ya olan borçların ödenmesini gündeme getirdi. AKP’li belediyelerden birkaçı hariç seçimi kaybettikleri yerlerde CHP’li başkanlara ağır bir borç yükü bıraktı.

Borç konularına baktığımızda yatırımdan çok, temsil ve ağırlama giderleri olduğunu görüyoruz. Kuşkusuz bunlar arasında ödenmeyen SGK borçları da önemli yer tutuyor. TBMM adına denetim yapan Sayıştay’ın, uyarılarını AKP dinlemediği gibi adeta borcun ödenmemesini de teşvik ettiği anlaşılıyor. Nasıl mı oluyor? O zaman Sayıştay’ın belgelerinin sayfalarını çevirmeye başlayalım. 

YÜZDE 85’DEN, 40’LARA DÜŞTÜ

Sayıştay’ın 2017 yılı raporunda, SGK’ya ödenmeyen borçlar kapsamlı olarak ele alınmış. Raporda, belediyelerin prim borçlarının tahsil edilemediği ve bu sorunun ciddi risk oluşturulduğu belirtilmiş. O dönem, belediyelerin çoğunluğunu elinde bulunduran  AKP iktidarı, Sayıştay’ın saptamalarına karşı “Mevzuat engeli var” cevabını veriyor. TBMM’de çoğunluğu olduğu için istediği yasayı hemen çıkaran AKP, madem yasal düzenleme gerekiyorsa bunu neden yapmaz? Neden yapsınlar ki, o zamanlar belediyelerin çoğunluğu iktidar partisindeydi.

Sayıştay aynı konuyu 2020, 2021 ve 2022 yıllarında da ayrıntılı şekilde işleyip iktidarı uyarmasına rağmen, sorun büyümeye ve SGK için ciddi risk olmaya devam etti.

Ne zaman belediyeler CHP’nin eline geçti, Sayıştay’ın uyarılarına yıllarca kulak tıkayan iktidar, SGK’nın belediyelerden alacaklarını hatırladı. Tabii ki hatırlamalı ama şimdiye kadar bu kadar borcun birikmesine niçin seyirci kaldınız?

Sayıştay raporlarında belediye borçlarına hep dikkat çekildi, ne yapılması gerektiği bildirildi. Ancak iktidar hiç adım atmadı.

RAPORLA ORTAYA ÇIKAN ÇARPICI SONUÇLAR

1- İktidar, yıllarca Sayıştay’ın uyarılarını dikkate almadığı için borç yükü artarak bu günlere gelindi.

2- Borç yükünün bu hale gelişinin ana sorumlusu gerekli uyarıları dikkate alıp önlem almayan iktidar.

3- Belediyelerden olan tahsilat oranı AKP belediyelerinin egemen olduğu yıllar içinde yüzde 85’ten, yüzde 40’lara düştü.

4- SGK’ya olan borçların yasal olarak belediyenin vergi geliri paylarından kesilmesi gerekirken, iktidarın düzenlemeleri ile ‘Bu kesintiler özellikle seçim öncesi yapılamaz’ hale getirildi.

5- Sorun belediyelerin SGK’ya olan borçları değil. Zira bunun kesinti olanakları yasalarda düzenlenmiş. Asıl sorun belediye şirketlerinin SGK’ya olan borçları. Belediyelerin borcunun neredeyse iki katını geçiyor.

İktidar, belediyelere hakimken SGK’ya olan borçları tahsil etmeyerek sorunu büyütmüş. Belediyeleri kaybedince de CHP’nin eline bu koca bombayı bırakmış. Şimdiki adımı ise pimi çekip koşarak uzaklaşmak. Şaşırdık mı? Tabii ki hayır.

RAPORLARDAN BÖLÜMLER

Sözünü ettiğimiz Sayıştay raporlarında SGK alacaklarının tahsil edilmemesiyle ilgili raporlarda yer alan uyarılardan bölümler aktarıyorum:

■ 2017 Yılı Sosyal Güvenlik Kurumu Raporu Bulgu 28:  30 Büyükşehir belediyesi, 519 büyükşehir ilçe belediyesi, 51 il belediyesi, 400 ilçe belediyesi ve 397 belde belediyesinden oluşan toplam 1.397 belediyeden 1.084’ünün Sosyal Güvenlik Kurumuna olan toplam 8.784.476.879,43 TL prim borcunun tahsil edilemediği görülmüştür.

■ Kurum (SGK) borçlu belediyelerin üst düzey yöneticileri hakkında herhangi bir işlem tesis ettirmemiştir.

■ Borç ödemesinde bulunmayan belediyeler yönünden cebri takip işlemlerinin etkinliğinin artırılarak bu belediyeleri de ödemeye zorlayıcı hükümler içeren bir kanuni düzenleme yapılmasına ihtiyaç olduğu değerlendirilmektedir.”

HİZMETİ SÜRDÜRMESİ ZORLAŞIYOR

■ 2020 Yılı Sosyal Güvenlik Kurumu Raporu Bulgu 10:  Belediyelerden olan alacakların takip edilmediği ve haklı bir neden olmaksızın süresinde ödenmeyen prim alacaklarına ilişkin müştereken ve müteselsilen sorumlu olan ilgili görevli ve yetkililer hakkında takip yapılmadığı tespit edilmiştir.

■ Tahsil edilemeyen alacak miktarının genel olarak artan bir seyir izlediği görülmektedir. Özellikle 2018, 2019 ve 2020 yıllarında tahsil edilemeyen alacak miktarında ciddi artışlar dikkat çekmekte olup; 2020 yılında 5.962.888.297,62 TL tutarında prim alacağı tahsil edilememiştir.

■ 2009 yılında yüzde 85 olarak gerçekleşen tahsilat / tahakkuk oranı 2020 yılına gelindiğinde yüzde 48’e kadar gerilediği görülmektedir. Belediyelerden olan prim ve prime bağlı alacakları, 23.664.776.674,72 TL tutarına ulaşmış olması ve söz konusu tutarın giderek artıyor olması nedeni ile SGK’nın mali açıdan sürdürülebilir bir sosyal güvenlik sistemi tesis etmeye yönelik temel amacını sekteye uğratacak boyutlara gelmiştir. 

ÖDEMEMEYİ ALIŞKANLIK EDİNENLER

■ Kurumdan alınan veriler incelendiğinde bazı belediyelerin prim ödememe hususunu alışkanlık haline getirdiğini ve Kurumca alacakların tahsil ve takip yöntemlerinin etkin bir şekilde işletilmediğini göstermektedir. Nitekim bir süre sonra alacakların bütçe imkanlarıyla tahsil imkanının ortadan kalkacağı değerlendirilmektedir.

■  2020 yılında yaklaşık 6 milyar TL prim alacağının tahsil edilemediği hususu da dikkate alındığında alacak stokunun giderek artacağı bu nedenle takip işlemlerinin yapılması gerektiği değerlendirilmektedir.” 

BORCUN BÜYÜĞÜ BELEDİYE ŞİRKETLERİNİN

■ 2022 Yılı Sosyal Güvenlik Kurumu Raporu: Bulgu 8: Kurumun Belediyeler ve Bunların Bağlı Kuruluşları ile Şirketlerinden olan prim alacaklarını tahsil edememesi.

■ SGK’nın bazı belediyelerden, belediyelere bağlı kuruluşlardan ve belediye şirketlerinden süresi içinde tahsil edilemeyen prim alacaklarının her yıl artmakta olduğu ve bu kuruluşların prim borçları, idari para cezaları ve bu alacakların gecikme zamları birlikte değerlendirildiğinde Kurum gelirlerinde önemli bir aşınma meydana geldiği görülmüştür. 

■ Genel bütçe vergi gelirlerinden ayrılan paylardan kaynağında kesilerek gönderilen limitin düşürülmesi veya tamamen sıfırlanması halleri de Kurumun belediyelerden olan alacaklarının artmasına sebep olmaktadır.

■ Sonuç olarak, belediye, bağlı kuruluş ve belediye şirketlerinin Kuruma olan prim ve prime bağlı borçlarının oransal olarak artış hızının yavaşlamasına rağmen tutar olarak artış göstermeye devam etmektedir. Belediye şirketlerinin borçları ise yıllar yılı itibarıyla artmakta ve şirketler tarafından hem yapılandırmalara başvurulmaması hem de borçlarını ödememe alışkanlıkları oluşması nedeniyle tahsil edilemeyen Kurum alacaklarının daha da artacağı değerlendirilmektedir.

ŞİMDİYE KADAR NEREDEYDİNİZ?

■ Mevcut borç durumu ve artış eğilimi Kurumun mali açıdan sürdürülebilir bir sosyal güvenlik sistemi tesis etmeye yönelik temel amacını gerçekleştirmesi önünde bir engel olarak görünmektedir.

■ Belediye borçlarına ilişkin kesinti yapılabilmesine rağmen belediye şirketlerinin prim borçlarına ilişkin bir kesinti yöntemi geliştirilememiştir.

Sayıştay, yıllardır belediye ve bağlı şirketleriyle ilgili borçların büyüdüğünü, bunlar için çözüm getirilmesi gerektiğini vurguluyor. Bunun gereğini bugüne kadar yerine getirmeyen iktidar, büyükşehirleri kaybedince aklına SGK borçları geldi. Tabii SGK’nın ayakta kalması, gelir-gider dengesinin korunması gerekiyor. Ama bu raporlara, uyarılara rağmen şimdiye kadar neredeydiniz?